Νησάκι Μαντώ ή το νησί της Παναγίας

Νησάκι Μαντώ ή το «νησί της Παναγίας» για τους παλιούς Αγερσανιώτες

      Η γεωγραφική του θέση απεικονίζεται στον χάρτη  της Νάξου και η πρόσβαση σε αυτό  γίνεται είτε με τα πόδια αν το επιτρέπει η κατάσταση της θάλασσας,που συνήθως το επιτρέπει, είτε με πλωτό μέσο βαρκούλα,κανώ κ.α.

Το νησάκι Μαντώ όπως είναι και η επίσημη γεωγραφική ονομασία του, έχει  πετρώδες έδαφος, προς την ανατολή και το βορρά είναι κατάφυτο από αρμυρίκια και η παραλία του αποτελείται από ποριά που λέμε οι ντόπιοι(σαν κοραλλιογενή ή μπορεί και ηφαιστειογενή αιχμηρά  πετρώματα ). Το καλοκαίρι επίσης  τα  κρινάκια της θάλασσας απλώνονται ως δάσος δημιουργώντας ένα καταπληκτικό σκηνικό.

Ποριά

Κρινοδάσος

Τους καλοκαιρινούς μήνες το νησάκι επισκέπτονται αρκετοί ντόπιοι και ξένοι τουρίστες διερωτώμενοι προφανώς για την ύπαρξη και την  χρήση των γκρεμισμένων κτιρίων του καθώς επίσης και κάποιοι ερασιτέχνες ψαράδες ή και ντόπιοι ψαροντουφεκάδες όπως  εποχιακοί συλλέκτες αχινών.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ-ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΝ ΑΝΑΔΕΥΤΗΡΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

       Στο βιβλίο ΑΓΕΡΣΑΝΙ και στο κεφάλαιο Αλυκή - Αλατοπηγείον υπάρχει η εξής  σχετική αναφορά.

       "Παλιότερα στην σημερινή τοποθεσία του υπό κατασκευή αερο­δρομίου και δυτικά αυτού υπήρχε μια μεγάλη λιμνοθάλασσα η οποία εχρησιμοποιείτο ως εκτροφείο ψαριών. Οι ψαράδες, που την νοίκια­ζαν, την έφραζαν από την θάλασσα με καλάμια γι' αυτό και η τοποθε­σία που ήταν ο φράχτης ονομαζόταν Καλαμωτά. Αυτή ήταν εκεί που είναι το σημερινό τσιμεντένιο φράγμα.

       Στη μέση των Καλαμωτών είχε στόμια με μάντρες πάλι από κα­λάμια. Εκεί μαντριζόταν ορισμένα ψάρια που ο ψαράς τα έπιανε όπο­τε ήθελε. Τα υπόλοιπα τα ψάρευε μέσα στη θαλασσόλιμνη, με μια πλατιά στο κάτω μέρος βάρκα που την έλεγαν «κουρίτα» και αντί για κουπιά χρησιμοποιούσε κοντάρι για να την σπρώχνει και να προχω­ρά μέσα στη θαλασσόλιμνη. Εκτός από ψάρια υπήρχαν καβούρια, α­χιβάδες (όστρακα), γαρίδες, χέλια. Όλα αυτά έμπαινε όποιος ήθελε και τα ψάρευε, εκτός βέβαια από τα ψάρια που δεν άφηνε ο ψαράς. Κατά τον χειμώνα έρχονταν διάφορα υδρόβια πτηνά και κατοικούσαν μέσα.

Φωτ.αρχείου Στέφανου Κληρονόμου

………..Ο ψαράς είχε το σπίτι του στο νησάκι που είναι στα βόρεια της λίμνης της Αλυκής. Το σπιτάκι αυτό υπάρχει ακόμα και σήμερα. Το νησάκι αυτό λεγόταν «νησί της Παναγίας» γιατί κάποτε υπήρχε εκεί εκκλησία της Παναγίας η οποία γκρεμίστηκε. Μάλιστα λένε πως την Αγία Τράπεζα που ήταν από μάρμαρο την πήρε κάποιος Αγερσανιώτης και την έκανε πέτρα (βάση) για την καμπάνα της μαγγανομηχανής του. Ο Σπύρος Καραμπάτσης του Γιακουμή από την Στελίδα βρή­κε τα ίχνη της εκκλησίας και άρχισε να την χτίζει με την συνδρομή και την συμπαράσταση των κατοίκων αλλά τον σταμάτησαν οι αρμό­διες αρχές για άγνωστους λόγους".

Η ιστορία του νησακιού και των κτισμάτων  που υπάρχουν σε αυτό συνεχίζεται και συμπληρώνεται τώρα  με την αφήγηση του Κώστα Γεωργίου Καραμανή (Κατσιμίδη ), του θείου μου,ύστερα από τη  συζήτηση που είχαμε εφέτος στις 20 Σεπτεμβρίου του 2016.

 Παραθέτω απομαγνητοφωνημένη και στην τοπική μας διάλεκτο τη μεταξύ μας συνομιλία:

E.Τι είναι εκείνα τα βουλισμένα κτίρια στο νησάκι;

A.Ητανε  εκκλησία.(εννοεί το δεύτερο κτίσμα προς το βορρά και τη χώρα).

Διακρίνεται στο βαθος το δευτερο κτίριο

Κάποια Παναγία ήτανε και προσπαθούσε ο γέρο Kουτσογιάκουμος να τηνέ(να την) σηκώσει και δεν τον αφήνανε.

Όταν πέθανε ο γέρος,ο γιος του Σπύρος, (αναφέρεται παραπάνω και διασταυρώνεται ότι πρόκειται για τον Αγερσανιώτη και Στελιδιώτη Σπύρο Καραμπάτση του Γιακουμή (Ιάκωβου) είδενε ότι τα πολεμούσα εγώ (εννοεί ότι ο Καραμπάτσης  είδε  ότι ο θείος Κώστας  γνώριζε την τέχνη του κτισίματος} και με πήρενε (πήρε) και πήαμενε (πήγαμε) δυο μέρες εκεί και ίσιαχνα (έχτιζα) εγώ το κελί (εννοεί το κύριο μέρος του ναού) και το σήκωσα καμιά πενηνταριά πόντοι απάνω (πάνω) αλλά μετά ήρθενε (ήρθε) πάλι και μας ησταμάτηξενε (σταμάτησε)  ο Σύλλογος του κυνηγιού.

Ε.Ο Βασίλης ο Πολυκανδριώτης μου είπε πως ήτανε για τα ψάρια.

Α. Οι ψαράδες ήτανε εκεί που είναι το σπίτι .(εννοεί το μπροστινό κτίριο).

Το σπίτι των Ψαράδων

Ε.Στο νησάκι που περπατάς με τα πόδια και πας απέναντι;

Α.Τώρα περπατάς με τα πόδια.Πρώτα ήτανε ένα αυλάκι που σχηματίζανε τα νερά και βάζανε το κοντάρι(μακρύ ξύλο που σπρώχνανε τη βάρκα αντί για κουπί) και δεν πάτωνε γιατί ήτανε πολύ βαθιά τα νερά.

Αυτά όλα κλείσανε και από το Ταλιάνι (αγερσανιώτικη ονομασία της περιοχής) να πάει απέναντι στο βουνό είχενε (είχε) θάλασσα που εγώ που ήμουν κοπέλι (νεαρό αγόρι) τότε που πάενα (πήγενα) δα για το εκκλησάκι  το νερό ήτανε μέχρι εδώ (το στήθος).

Ε.Υπάρχουν δυο κτίσματα ένα μπροστινό που μοιάζει σαν πύργος και πίσω το δεύτερο.Το δεύτερο ήτανε το εκκλησάκι;

Α.Το δεύτερο ήτανε το εκκλησάκι. Το βορινό. Αυτό δεν το τελειώσανε και εγώ τόβρηκα (το βρήκα) έτσι εγκατελειμένο (εγκαταλειμμένο) , βουλισμένο (γκρεμισμένο) και είχενε (είχε) το σχήμα το βολτάκι (το βόλτο που γίνεται στο ιερό) το ιερό.

Ε.Τώρα αυτά είναι βουλισμένα είναι πεσμένα κάτω και δεν φαίνονται. Το πρώτο κτίριο το είχανε οι ψαράδες;

Α.Οι ψαράδες ναι.

Άλλη άποψη του σπιτιού των ψαράδων

Ε.Ποιοί ψαράδες Αγερσανιώτες;

Α.Οχι.Ητανε Σαμιώτες.

Ε.Σαμιώτες;

Α.Σαμιώτες.Μα έλα δα που δεν θυμάσαι το Μάρκο τον Ψαρά(Αδελφουλάκο).Ο Γιώργος ο Ψαράς ο αδελφός του ο Μανόλαρος πουχενε (που είχε) την Ολυμπία από το χωριό μας. Ο Μανόλης ο Καρεγλάς δεν είχενε (είχε) πάρει την Ολυμπία του Ψαρά;

Αυτοί λεγότανε Αδελφουλάκιδοι.(εννοεί τον πατέρα και όχι το Μάρκο που ήτανε νεότερος).

Το Ταλιάνι λοιπό ήβγενενε (έβγαινε) στη δημοπρασία γιατί ήτανε κρατικό και αυτοί ήτανε οι μειοδότες και κάνανε εκεί κουσλούκια (φράγματα) με καλάμια.Φράζανε (κλείνανε) τα κουσλούκια απάνω εκεί κοντά και το ψάρι άμα ήμπενενε (έμπαινε) μέσα δεν ημπρόριενε (μπορούσε)  νάβγει (βγει).

Ε.Και ήτανε μονοπώλιο;

Α.Ναι Το Ταλιάνι ήτανε του κράτους και η Αλυκή ήτανε κρατικιά και το ταλιάνι κρατικό .Το βάζανε στο ενοίκιο και ήβανενε (έβαζε-κατέθετε)   προσφορά ο Αδελφουλάκος και τόπαιρνε.Το σπιτάκι ήτανε για τον Αδελφουλάκο και ζούσε εκεί με τη γυναίκα του και την οικογένειά ντου(του).Σιγά σιγά αφού πάτησε(γέρασε) στην ηλικία φύγανε και πήγανε στη χώρα.

'Ηρχουντανε λοιπό το βραδύ στο τρατοπούλι (ειδική ψαρόβαρκα) ,κουλουμπούσανε (κολυμπούσανε)  βάνανε το δίχτυ και μετά το τραβούσανε και ότι είχενε (είχε) μέσα το μαζώνανε(μαζεύανε).

Χέλια,ψάρια κ.λπ.

Ε.Τα πουλούσανε και παίρνανε τα λεφτά;

Α.Κάλα (λέξη που σημαίνει κατάφαση σαν το ναι).Αυτοί παένανε (πηγαίνανε) στο τρατοπούλι οι δικοί μας (εννοεί αγερσανιώτες) ηρχουντανε (ερχότανε) ο Μανόλαρος (ο Μανόλης ο Καρεγλάς),ο Νικολός (Νικόλας Κάβουρας παρατσούκλι Νικολός),καμιά φορά ο Βασίλης ο Καρεγλάς,ο Αντώνης ο Πρεβόλης δουλεύανε το τρατοπούλι και παίρνανε τα ψάρια που θέλανε να φάνε και ότι απόμενε τόπερνε ο Ψαράς και τα πούλιενε (πουλούσε).

Ε.Αρα το πρώτο κτίριο ήτανε για τους ψαράδες και το δεύτερο εκκλησία που δεν τέλειωσε ποτέ.

Α.Ναι αλλά ήτανε εκκλησία.Την ηξερενε (ήξερε) ο Κουτσογιάκουμος και ήθελενε (ήθελε) να την αναγείρει (αναστηλώσει) επειδή τόχενε (το είχε) δει στον ύπνο του.

Ε.Από τότε οι κυνηγοί εμποδίσανε να φτιαχτεί πάλι η εκκλησία;

Α.Ναι αυτοί.Παένανε (πηγαίνανε-βαζανε) κουνέλια απάνω (επάνω στο νησάκι) για να μεγαλώνουνε και γεννούσανε κιόλας  και μετά  τα βγάνανε όξω (έξω) στον Πύργο (το βουνό) και παντού (εννοεί στο νησί) για να τα κυνηγούνε αλλά να  τι έγινε να πούμενε (πούμε) με τα κουνέλια.

Πέσανε ποντίκια μεγάλα που φέρανε τα καράβια που ξεφορτώνανε άχερα (άχυρα) τα οποία ήτανε καταστρεπτικά και στις παραγωγές σε όλα, στα καρπούζια στις ντομάτες σε όλα και φωνάζαμενε (διαμαρτυρόμασταν) όλοι μας και δεν ημπορούσανε (μπορούσανε) να τα καταστρέψουνε παρά μόνο με αεροψεκαστήρα και ησκέβγουντανε (σκεπτόντουσαν) τότες και δεν ρίξανε αεροψεκασμό γιατί ησκοτώνανε (σκοτώνανε) και τα κουνέλια αλλά τους ήκαμενε (έκανε) η ανάγκη για να καταστρέψουνε τα ποντίκια και καταστραφήκανε και τα κουνέλια.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Όταν είχα προτείνει, ως μέλος του Δ.Σ., στο Δ.Σ του Συλλόγου Αγερσανίου την αποτύπωση της ιστορίας του χωριού συμπεριλαμβανομένων των μύθων, θρύλων και των παραδόσεων του με τη μέθοδο της ζωντανής καταγραφής ανθρώπων,πηγών της, μέσω μαγνητοφώνησης  και στο Δ.Σ αναπτύχθηκε ένας διστακτικός σκεπτικισμός εάν και κατά πόσο μπορούμε να καταφέρουμε να παρουσιάσουμε μια τέτοια δουλειά και εγώ  ο ίδιος δεν είχα κατανοήσει ότι έστω και μόνος μου έπρεπε να βιαστώ να κάνω κάτι γιατί οι πηγές φεύγουν.

Στις 20 Σεπτεμβρίου του 2016 ο θείος μου,αδελφός της μητέρας μου Κώστας Καραμανής (Κατσιμίδης), γνώστης της περιοχής που αναφέρομαι, πάνω στη συζήτηση μου είπε την εξής πολύ σημαντική κουβέντα «Πρέπει να κουβεντιάζομενε(κουβεντιάζουμε) για να μαθαίνεις περισσότερα».

Σήμερα οι δυνατότητες πληροφόρησης είναι πλέον ελάχιστες έως ανύπαρκτες.

Παρόλα αυτά θα γίνεται μια προσπάθεια διάσωσης. 

Νεόδμητα ξωκλήσια στο Αγερσανί(Μέρος Δ)

ΝΑΞΙΑΚΑ(ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΝΑΞΙΑΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ)

                                     Τόμος 5/2015                                

        Νεόδμητα Ξωκλήσια (1994-2014) στο Αγερσανί Νάξου:

  Παράδοση και νεωτερικότητα

      ΜΑΡΙΑ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟΥ(Φιλόλογος)

Οι εικόνες των Αγίων και η διάταξή τους στους  τοίχους

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες της Μαρίας Στυλιανού Κάβουρα, στην εκκλησία του Αγ. Αρσενίου παλαιότερα υπήρχαν εικόνες διάφορων διαστάσεων σε τζάμι, που κρέμονταν στους τοίχους. Στις μέρες μας, οι μοναδικές εικόνες της εκκλησίας είναι εκείνες που εντάσσονται στην ευρεία κατασκευή του τέμπλου. Στο εκκλησάκι του Αγ. Εφραίμ οι εικόνες φέρουν τζάμι και παρατίθενται η μία δίπλα στην άλλη στους τοίχους της αριστερής και δεξιάς του πλευράς, Η διάταξη αυτή, και ό,τι έπεται, αποτελούν ασφαλώς μια θαυμάσια εξεικόνιση της διαμορφούμενης —συν τω χρόνω— λαϊκής αισθητικής και παράλληλα ένα ακόμη θέμα μελέτης για τη Σύγχρονη Λαο­γραφία. Στην Αγ. Παρασκευή και στον Αγ. Φανούριο οι εικόνες είναι ξύλινες. Στο δεύτερο —ειδικότερα— ναΐσκο είναι ομαδοποιημένες επάνω σε ένα ξύλινο τελάρο, εκατέρωθεν των τοίχων, και τις φωτίζουν καντηλάκια (εικ, 11) Τα ξωκλήσια των Αγ. Ραφαήλ και Ανάληψης συνδυάζουν εικόνες ξύλινες και εικόνες με τζάμι, με τη δι­αφορά ότι στο πρώτο υπάρχουν και δύο επιπρόσθετες εικόνες επιχρυσωμένες. 

Οι υπόλοιπες είναι σε τυχαία διάταξη στους τοίχους, ενώ στην Ανάληψη του Χριστού, έχει αποφασιστεί από την ιδιοκτήτρια του να αγιογραφηθεί ο κάθε τοίχος με κριτήριο το φύλο των Αγίων. Από την άλλη, η περίπτωση του Αγ. Κοσμά του Αιτωλού, όπως έχουμε προαναφέρει, είναι ιδιάζουσα, με συνέπεια οι τοίχοι της να μην κοσμούνται από εικόνες.

Εικ.11

Γ. Αφιερώσεις εικόνων

Πολλές είναι οι αφιερώσεις εικόνων προς τιμήν του Αγίου Αρσενίου, συμπεριλαμβανομένης της εικόνας της Παναγίας καθώς και μικρότερων εικονιδίων που δόθηκαν ως τάματα. Το ίδιο ισχύει για το ξωκλήσι του Αγ. Εφραίμ, του οποίου οι ιδιοκτήτες δέχτηκαν δύο εικόνες από συγγενικά τους πρόσωπα, αλλά και γι' αυτό του Αγ. Ραφαήλ στο οποίο αφιερώθηκαν η εικόνα του Ιωάννη του Ρώσου και της Αγ. Παρασκευής. Αφιερώσεις μικρών εικόνων συναντάμε και στο εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής, όχι όμως και στον Άγιο Φανούριο, διότι οι ιδιοκτήτες του αποφάσισαν να μη δέχονται αφιερώσεις. Τέλος, αναφέρουμε τον ναό του Αγ. Κοσμά του Αιτωλού, στον οποίο, λόγω της ειδικής του φύσεως, δεν έχουμε αφιερώσεις εικόνων.

Δ. Στασίδια και καθίσματα

Το «πρότυπο» ξωκλήσι δεν διαθέτει ούτε καθίσματα ούτε στασίδια, άρα παραβαίνει τον κανόνα, αν και θεωρούμε πιθανότερο ότι κάποτε τα διέθετε. Το μόνο νεόδμητο ξωκλήσι που «συμμερίζεται» την «αλλοιωμένη παράδοση» του παλαιότερου είναι του Κοσμά του Αιτωλού. Της Ανάληψης του Κυρίου και της Αγίας Παρασκευής εν μέρει ακολουθούν το παράδειγμα του Αγ. Αρσενίου, αφού δεν έχουν μεν στασίδια, έχουν όμως ξύλινες καρέκλες. Αντιθέτως, στασίδια έχουν οι Άγ. Εφραίμ, Άγ. Ραφαήλ και Αγ. Φανούριος.

 Επαναλαμβάνουμε, εν είδει προσωπικού σχολίου, ότι η απουσία στασιδιών οφείλεται μάλλον σε οικονομικούς λόγους ή λόγους εξοικονομήσεως χώρου. Οι καρέκλες είναι το νεωτερικό στοιχείο, είναι επιπλέον λειτουργικότερες, μεταφέρονται ή μετατίθενται ευκολότερα.

Ε. Αναλόγιο

Τα αναλόγια των ξωκλησιών, συμπεριλαμβανομένου και του «προτύπου», είναι κατά παράδοση ξύλινα, εκτός αυτού της Αγίας Παρασκευής που είναι μεταλλικό.

ΣΤ. Κηροπήγια

Η παράδοση σχετικά με τα κηροπήγια διατηρείται, εφόσον όλα τα καινούργια εκκλησάκια έχουν μεταλλικό κηροπήγιο.

Ζ. Πολυέλαιος

Στο «πρότυπο» ξωκλήσι, του Αγ. Αρσενίου, παλαιότερα, υπήρχε ένας μεταλλικός πολυέλαιος. Τώρα έχει αντικατασταθεί από μικρά (νεωτερικά) ηλεκτρικά φωτιστι­κά τοίχου που αδιαμφισβήτητα δίνουν πιο κατανυκτικό τόνο στη Θεία Λειτουργία και τις άλλες τελετουργίες. Τα νέα ξωκλήσια, με εξαίρεση τον Κοσμά τον Αιτωλό που φωτίζεται όπως ακριβώς η «πρωτότυπη» εκκλησία έχουν πολυέλαιο. Οι διαφορές τους έγκεινται ως προς το υλικό του. Συγκεκριμένα, ο Αγιος Εφραίμ, η Ανάληψη του Κυρίου και η Αγία Παρασκευή διαθέτουν μεταλλικό πολυέλαιο, όπως η προγενέστερη εκδοχή του Αγ. Αρσενίου, ενώ οι Άγιοι Ραφαήλ και Φανούριος φω­τίζονται από έναν κρυστάλλινο πολυέλαιο. Με αυτόν τον τρόπο, η υπόσχεση που είχε δώσει κάποτε στον Άγιο Φανούριο η ιδιοκτήτρια του ξωκλησιού του, ότι δηλαδή θα οικοδομούσε τον ναό με τα ίδια υλικά που θα έχτιζε και το σπίτι της, έγινε πράξη.

Η. Το δάπεδο

Το δάπεδο της «πρότυπης» εκκλησίας είναι μωσαϊκό πλακάκι, αλλά αυτή εί­ναι μια σύγχρονη πρακτική. Δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε πώς ήταν παλαιότερα. Πιθανότατα το δάπεδο να αποτελούνταν από μεγάλες μαρμάρινες πλάκες. Εάν ισχύει αυτό, τότε το ίδιο χαρακτηριστικό το εντοπίζουμε και στην Αγία Παρα­σκευή. Στα υπόλοιπα νεοϊδρυθέντα ξωκλήσια συναντάμε πλακάκι που είναι συ­νήθως μάρμαρο ή γρανίτης, αμφότερα πάντως υλικά που προσδίδουν γόητρο πρωτίστως στους κτίτορες και δευτερευόντως στον ιερό χώρο. Εν αντιθέσει, ο Άγιος Κοσμάς έχει τσιμέντο, προς αποφυγή πολυτέλειας που δεν συνάδει με τον χαρακτήρα της εκκλησίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο δάπεδο της Ανάληψης του Χριστού και του Αγίου Ραφαήλ υπάρχει μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφο τον βυζαντινό δικέφαλο αετό, μια προσθήκη που σχετίζεται μάλλον με την αισθητική αλλά κυρίως τη λόγια ιδεολογία των ιδρυτών τους.

Θ. Οι τοιχογραφίες

Το ξωκλήσι του Αγίου Αρσενίου δεν φέρει τοιχογραφίες. Το παράδειγμα του ακολουθούν τα ξωκλήσια των Αγίων Εφραίμ, Φανουρίου, Ραφαήλ και Κοσμά του Αιτωλού. Από το 2014 όμως, έχουν τοιχογραφηθεί τόσο οι τοίχοι όσο και ο θόλος του Αγίου Αρσενίου. Συγκεκριμένα, στο κέντρο του θόλου βρίσκεται η τοιχογραφία του Παντοκράτορα και της Παναγίας που περιβάλλονται εκατέρω­θεν από δύο μορφές Αγίων. Στην Αγία Παρασκευή, οι τοίχοι κο­σμούνται επίσης από τοιχογραφίες Αγίων. Λιτή μεν, δεσπόζουσα δε, είναι η τοιχογραφία στον θόλο του ιερού όπου δύο χερουβίμ τείνουν το χέρι τους προς το «ιερόν μανδήλιον» του Χριστού, ανάμεσά τους (εικ. 12). 

Τοιχογραφημένη είναι και η εκκλησία της Ανάληψης του Κυ­ρίου, και μάλιστα οι ιδιοκτήτες της έχουν δεχτεί αφιερώσεις τοιχογρα­φιών αντί εικόνων - ταμάτων. Στο ιερό, αναπαρίστανται ο Ιησούς με δύο Αγίους και στον θόλο η Πλα­τυτέρα των Ουρανών. Καθώς ει­σερχόμαστε, στα δεξιά του ναού υπάρχει μια συνεχής τοιχογραφία με έξι φιγούρες Αγίων. Τέλος, τοιχογραφημένα είναι και τα τμήματα του τοίχου που βρίσκονται δεξιά και αριστερά του τέμπλου.

Εικ.12

Τα πανηγύρια των ναϋδρίων

Τα πανηγύρια τους, με τα οποία θα ασχοληθούμε στη συνέχεια, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της εορτής προς τιμήν του τιμώμενου Αγίου. Πέραν όμως της θρησκευτικής τους σημασίας, επιτελούν κι ένα κοινωνικό ρόλο. Είναι μια ευκαιρία συνάντησης των κατοίκων του χωριού και συνάμα άλλων επισκεπτών. Είναι γνωστός στη Λαογραφία ο πολυσχιδής χαρακτήρας τους και δεν απαιτείται εδώ ειδικότερη αναφορά.

Συνοπτικά, όλων των εκκλησιών τα πανηγύρια έχουν περίπου την ίδια μορφή, δηλαδή εσπερινός την παραμονή ή όρθρος ανήμερα, αρτοκλασία, κεράσματα και προσκύνηση της εορτάζουσας εικόνας του Αγίου στον αυλόγυρο του ξωκλησιού. Τα κεράσματα και τα φαγητά που προσφέρονται στους πιστούς είναι εναρμονι­σμένα με το θρησκευτικό χαρακτήρα της ημέρας. Είναι δηλαδή είτε αρτύσιμα είτε νηστίσιμα.

Οι οικογένειες των κτιτόρων είναι εκείνες που αναλαμβάνουν την περιποίηση του χώρου, εκτός του Αγ Αρσενίου (την έχει αναλάβει με αγάπη και έμπρακτο ενδιαφέρον εδώ και τόσα χρόνια η οικογένεια της Μαρίας Στυλ. Κάβουρα) και του Κοσμά του Αιτωλού, τον οποίο φροντίζει ο κηπουρός της περιοχής, που δι­αμένει μόνιμα εκεί με την οικογένειά του. Όσον αφορά στα κεράσματα, σε όλα τα πανηγύρια υπάρχει οργάνωση στο μοίρασμά τους. Τέλος, οι εορτασμοί των πανηγυριών δεν συνοδεύονται από ζωντανή μουσική.

Αγίου Εφραίμ: Την παραμονή γίνεται ο εσπερινός και ανήμερα το πρωί η Θεία Λειτουργία. Στη συνέχεια, πάνω σε τραπέζια που στήνονται έξω από την εκκλησία, τοποθετούνται φαγητά και κρασί, προσφερόμενα από την οικογένεια και από όποιον άλλο επιθυμεί. Επίσης, το προσκυνητάρι του Αγίου εκτίθεται προς προσκύνηση στην αυλή.

Αγίου Φανουρίου: Την παραμονή τελείται πανηγυρικός Εσπερινός που συν­δυάζεται με γεύμα ή γλυκό Η αυλή στρώνεται με μυρτιές και κρινάκια, μοιρά­ζονται φανουρόπιτες και ευλογιές. Ανήμερα, πραγματοποιείται Όρθρος και Θεία Λειτουργία με τρισάγιο στους κτίτορες και παππούδες που κληροδότησαν το οικόπεδο όπου ανεγέρθη η εκκλησία, αγιασμό και λιτανεία γύρω από το σπίτι. Συνήθως, παρατίθεται πρωινό σε ατομικές συσκευασίες πάνω σε τραπέζια.

Αγίου Ραφαήλ: Τη Δευτέρα του Πάσχα γίνεται εσπερινός. Την Τρίτη, γίνεται Θεία Λειτουργία και έπειτα λιτανεία γύρω από το ξωκλήσι που καταλήγει σε φαγοπότι. Η οικογένεια αναλαμβάνει να φέρει δικό της φαγητό και κρασί, αλλά όποιος επιθυμεί να συνεισφέρει φέρνει γλυκά κεράσματα. Για τον λόγο αυτό, στήνονται στον αυλόγυρο της εκκλησίας τραπέζια και κάθε χρόνο υπάρχει κάποιος που αναλαμβάνει να σερβίρει το φαγητό σε μερίδες.

Κοσμά του Αιτωλού: Στις 24 του Αυγούστου τελείται η Θεία Λειτουργία. Προσφέρονται κεράσματα (καφές, κουλουράκια κλπ.) από τις γυναίκες του χωριού και τους καταστηματάρχες ως δωρεά. Ακόμη, για τις ανάγκες του πανηγυριού μεταφέρονται φορητά χρηστικά αντικείμενα (π.χ. καθίσματα), τα οποία —όπως είδαμε παραπάνω— η εκκλησία δεν διαθέτει, εξαιτίας της λιτότητάς της.

Ανάληψης Χριστού: Το πανηγύρι εδώ ακολουθεί το τυπικό τελετουργικό των πανηγυριών της Νάξου. Θεία Λειτουργία ανήμερα, αρτοκλασία και στη συνέχεια φαγητό και κρασί από την οικογένεια και από όποιον άλλο θελήσει, σε συνεννόηση με την ιδιοκτήτρια.

Αγίας Παρασκευής: Το πανηγύρι λαμβάνει χώρα ανήμερα, κάθε 2-3 χρόνια. Όμως κάθε χρόνο γίνεται εσπερινός την παραμονή της εορτής με αρτοκλασία, μεζέδες, κρασί και γλυκό που ετοιμάζει για τους πιστούς η κτιτορική οικογένεια. Τα φαγητά παρουσιάζονται σε μεγάλες πιατέλες και ο καθένας έχει το πλαστικό πιατάκι του.

Τα οικονομικά των ναϋδρίων

Τα χρηματικά ποσά που συγκεντρώνονται κατά τις διάφορες τελετουργίες στις εκκλησίες του Αγίου Αρσενίου και Κοσμά του Αιτωλού ανήκουν στο «παγκάρι» της ενορίας του χωριού. Στα ξωκλήσια των Αγ. Εφραίμ, Αγ. Ραφαήλ, Ανάληψης και Αγ. Παρασκευής αξιοποιούνται για τις ανάγκες της συντήρησης τους. Από την άλλη, η εκκλησία του Αγίου Φανουρίου δεν διαθέτει παγκάρι και η οικογένεια δεν δέχεται προσφορές παρά μόνον το πρόσφορο, το λάδι και το κρασί για τη Θεία Λειτουργία. Το κερί το προσφέρει η ίδια η οικογένεια στους προσκυνητές (κατ' αντίθεση ίσως προς τα ειωθότα, όπου ο κτίτωρ αναμένει την οικονομική του στήριξη διά της αγοράς του από το εκκλησιαζόμενο κοινό). Συγκεντρώνεται όμως κάθε χρόνο ένα χρηματικό ποσό που διατίθεται σε άπορη οικογένεια του χωριού. Ας αναφερθεί επίσης στο σημείο αυτό ότι όλα τα ξωκλήσια είναι διαθέσιμα προς προσκύνηση μετά από σχετική συνεννόηση με τους ιδιοκτήτες ή με τον ιερέα του χωριού, και αυτό κυρίως για λόγους ασφαλείας των ίδιων των ιερών χώρων, των εικόνων τους και του εν γένει εξοπλισμού τους. Επίσης, όλα τους, είτε βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, «αγκαλιάστηκαν» από τους πιστούς. Ο Άγιος Φανούριος είναι επισκέψιμος κυρίως από τους Αθηναίους όπως υποστηρίζει η ιδιοκτήτρια του. Το πανηγύρι του μετρά περί τους 250 επισκέπτες, ενώ. όπως ισχυρίζεται ο πατήρ Συμεών, «τα παιδιά ανυπομονούν κάθε χρόνο να έρθουν στην κατασκήνωση του Αγίου Κοσμά».

Συμπεράσματα

1.Όσον αφορά στην αρχιτεκτονική δομή των νεοϊδρυθέντων εκκλησιών, η παρά­δοση που θέλει το ξωκλήσι ένα απλό και μονόκλιτο θολωτό κτίσμα τηρήθηκε στις μισές των περιπτώσεων. Με άλλα λόγια, παρατηρείται μια προσπάθεια τα χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν σε μεγαλύτερους ναούς, όπως ο τρούλος και το σταυροειδές σχήμα, να προσαρμοστούν σε μικρότερα κτίσματα.

2.Όσον αφορά στο εσωτερικό των εκκλησιών αυτών, υπήρχαν δύο αντίρροπες τάσεις εκ μέρους των ιδιοκτητών τους. Η μία τάση ήταν η πολυτελής διακόσμηση τους, όπως οι επιχρυσωμένες εικόνες και οι περίτεχνοι πολυέλαιοι, ενώ η άλλη τάση υποδείκνυε μια κάπως πιο συγκρατημένη και λιτή προσέγγιση Αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί από διάφορους λόγους, οι οποίοι όμως δεν ανήκουν στο φάσμα ενδιαφέροντος της παρούσας έρευνας.

3.Όλα τα νεόδμητα ξωκλήσια, εκτός του Κοσμά του Αιτωλού. είναι ιδιόκτητα. Το χαρακτηριστικό αυτό μπορούμε να το συσχετίσουμε με μια παράδοση που υπήρχε εδώ και πολλά χρόνια στο Αγερσανί Νάξου. (Στα 1836 η παπαδιά του πρωτοπαπά Μελισσουργού προικίζει τη θυγατέρα της Μαρία «την τρισυπόστατην εκκλησίαν οπού μητρόθεν εξουσιάζει εις το χωρίον Αγερσανί.. τα δύο μετόχια της αυτής εκκλησίας δηλαδή την Παναγία την Μαρμαριώτισσα και τον Άγιον Παντελεήμονα...» καθώς και το πυργάκι του Αγίου Νικολάου (15).

4.    Τέλος, από την έρευνα που διεξήγαγα, μου έκανε εντύπωση ότι μέσα στα τε-λευταία είκοσι χρόνια, τα οποία και εξετάζω, οι νεόδμητες εκκλησίες είναι επτά τον αριθμό, συμπεριλαμβανομένης και μίας υπό κατασκευήν, και αυτό δηλώνει μια ανοδική τάση στην ναών στο συγκεκριμένο χωριό. Θα μπορούσε κάποιος να αποδώσει αυτή τη συμπεριφορά σε μια αναθέρμανση του θρησκευτικού συναισθήματος που κατέλαβε τους κατοίκους του; Ποιες να είναι άραγε οι αιτίες αυτής της αναθέρμανσης; Το όλον κοινωνικό, ιδεολογικό κλίμα των τελευταίων δεκαετιών; Η παρέμβαση στην πνευματική ζωή του χωριού συγκεκριμένων προσώπων-καθοδηγητών, τους οποίους ο λαός του ευλαβείται;

(15) Βλ. ενδεικτικά Νίκου Α. Κεφαλληνιάδη, Αγερσανί Νάξου, το παραγωγικό, παραδοσιακό και τουριστικό Λειβαδοχώρι,΄Έκδοση «Συλλόγου Αγ. Αρσενίου  Νάξου», Αθήνα 1987

                                 Τέλος

Νεόδμητα ξωκλήσια στο Αγερσανί(Μέρος Γ)

ΝΑΞΙΑΚΑ(ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΝΑΞΙΑΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ)

                                     Τόμος 5/2015                                

        Νεόδμητα Ξωκλήσια (1994-2014) στο Αγερσανί Νάξου:

  Παράδοση και νεωτερικότητα

      ΜΑΡΙΑ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟΥ(Φιλόλογος)

Εξωτερική περιγραφή

Α. Η θέση του καμπαναριού

           Το καμπαναριό του Αγ. Αρσενίου είναι κτισμένο μπροστά στην κεντρική εί­σοδο. Την παράδοση αυτήν ακολουθούν οι Αγ. Εφραίμ. Άγ, Φανούριος, Αγ. Ρα­φαήλ, Αγ. Παρασκευή και η Ανάληψη του Κυρίου. Όσον αφορά στην περίπτωση του Κοσμά του Αιτωλού, στους πλαϊνούς τοίχους υπάρχουν αντηρίδες που στη­ρίζουν τον θόλο, και το καμπαναριό είναι εντοιχισμένο σε μία από αυτές.

Εικ.7

Β. Ο αυλόγυρος

         Οι εκκλησίες των Αγ. Αρσενίου, Αγ. Εφραίμ, Αγ. Ραφαήλ και Κοσμά του Αι­τωλού έχουν τσιμεντένιο περιμετρικό αυλόγυρο. Εν αντιθέσει, ο αυλόγυρος του Αγ. Φανουρίου έχει στρωθεί με πλάκα Καρύστου, ενώ της Ανάληψης του Κυρίου από λευκό πλακάκι, δυο εντελώς ξένα προς την παράδοση του νησιού υλικά, που όμως έχουν παρεισφρύσει δυναμικά στη σύγχρονη εικόνα του ναξιακού τοπίου.

  Η εκκλησία της Αγ. Παρασκευής έχει πλακόστρωτο περίβολο που στολίζεται από δύο μεγάλα πήλινα πιθάρια (χρώματος μπλε) στην είσοδο της. Η παρου­σία τους στον αυλόγυρο ενός χριστιανικού ναϋδρίου μπορεί να εκφράζει την επιθυμία του κτίτορά του να συνδεθεί με το αρχαιοελληνικό του παρελθόν, μια «ιεροσυλία» κατ' άλλους, όμως η επιλογή του συγκεκριμένου χρώματος (άλλου επιβεβλημένου άνωθεν στοιχείου, εδώ και δεκαετίες βέβαια) ακυρώνει κατ' ουσίαν την επιθυμία του.

   Γ. Παγκάκια/πεζούλια και μόνιμο στέγαστρο

       Οι εκκλησίες που διαθέτουν πεζούλια στις αυλές τους, ακολουθώντας έτσι ως προς αυτό την πρωτότυπη , είναι οι Αγ Ραφαήλ, Αγ. Φανούριος, Ανάληψη Κυρίου και Αγ. Παρασκευή. Στον Άγιο  Αρσένιο την τελευταία εικοσαετία προστέθηκε ένα στέγαστρο για την προστασία των προσκυνητών κατά την ημέρα της γιορτής των αγίων τους (μια επιζήμια, όπως την κρίνουμε, τακτική, που αλλοιώνει τον χαρακτήρα των εξωκλησιών).

    Δ. Λουλούδια, δέντρα, βρύση

      Για τον πιστό, η πνευματική συνάντηση με το Θείον γίνεται πιο άμεση όταν ο χώρος της λατρείας του είναι κι αυτός κομμάτι της φύσης που τον περιβάλλει. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι όλα τα ξωκλήσια της έρευνάς μας, εκτός αυτού της Αναλή­ψεως (που βρίσκεται σε αγρό με λουλούδια) στολίζονται με την παρουσία πολύχρωμων λουλουδιών, τα οποία οι ιδιοκτήτες τους φρόντισαν να φυτέψουν ολόγυρα τους. Συγκεκριμένα, τον Άγ. Φανούριο κοσμούν κρίνα, τον Άγ. Ραφαήλ τριαντα­φυλλιές και βιολέτες. Το ίδιο ισχύει και με την παρουσία διάφορων  δέντρων, όπως αρμυρίκια, ελιές, φίκοι, κ.ά. Τέλος, η βρύση (για τις ανάγκες των ναΐσκων και του κοινού είναι κοινό στοιχείο στις αυλές τους. (βλ. εικ. 8).

Ει.κ.8

     Ε. Βοηθητικοί χώροι

Ο Αγ. Αρσένιος και ο Αγ. Ραφαήλ έχουν στην αυλή τους μια λειτουργική απο­θήκη  (13)ενώ ο Άγ Εφραίμ και ο ναός της Αναλήψεως δεν διαθέτουν κάτι σχετικό. Στον Άγ. Φανούριο και την Αγ Παρασκευή χρησιμοποιούνται ως αποθηκευτικοί χώροι, οι παρακείμενες οικίες των ιδιοκτητών τους, ενώ στον Κοσμά τον Αιτωλό αξιοποιείται αντιστοίχως η ευρύτερη περιοχή της κατασκήνωσης.

(13)Θεωρώ ότι η αποθήκη στον  Άγιο Αρσένιο είναι νεότερη προσθήκη

     ΣΤ. Πόρτες και παράθυρα

Στις σύγχρονες εκκλησίες, τα υλικά από τα οποία αποτελούνται οι πόρτες και τα παράθυρα είναι σίδερο, ξύλο, είτε αλουμίνιο με επένδυση στο χρώμα του ξύ­λου. Οι πόρτες στην πλειοψηφία τους φέρουν ανάγλυφα το σχήμα του σταυρού. Όσον αφορά στα παράθυρα, το σύνηθες είναι να είναι απλής κατασκευής, δηλα­δή παράθυρο είτε με απλό τζάμι είτε με αντίστοιχο που φέρει ανάγλυφα το σχήμα του σταυρού. Στην Αγία Παρασκευή και στην Ανάληψη του Κυρίου συναντάμε και τζάμια βιτρό. Το ξωκλήσι του Αγ. Αρσενίου έχει ένα μόνο παράθυρο, από λευκό αλουμίνιο, και κάγκελα εξωτερικά, Είναι σαφές ότι παλαιότερα ήταν ξύλι­νο. Το παράθυρο είναι βορινό. Αντιθέτως, στην ανατολή, το Ιερό του δεν διαθέτει παράθυρο όπως είθισται στη νεότερη παράδοση, συμπεριλαμβανομένων και των νεόδμητων ξωκλησιών. Αυτό διαταράσσει τρόπον τινά τις σχέσεις παράδοσης και νεωτερικότητας των ξωκλησιών, αφού στην περίπτωση αυτήν ως φορείς της παράδοσης φαίνονται να είναι τα νεότερα ναϋδρια και όχι το παλαιότερο.

       Εσωτερική περιγραφή

Α. Τέμπλο

        Άγιος Αρσένιος: Το τέμπλο του «προτύπου» μας ναϋδρίου είναι μια απλή ξύ­λινη κατασκευή. Αν και αποτελεί το μέτρο σύγκρισης στην παρούσα εργασία, το ίδιο αποκλίνει της «παράδοσης» στο ότι το τέμπλο του δεν είναι 12ορτο. Με αυτήν την παράμετρο υπόψη, θα γίνουν οι συγκρίσεις με τα νεότερα ξωκλήσια παρακάτω. Στο επάνω μέρος του στερεώνονται ένας ξύλινος σταυρός και δύο μεταλλικά φαναράκια δεξιά κι αριστερά του. Έχει επίσης εικόνες της Παναγίας και του Χριστού σε τζάμι. 

Εικ.9

Το Ιερό διαθέτει δύο εισόδους. Την κεντρική, που έχει μεσαίου μεγέθους ξύλινη πόρτα και εγχάρακτο σταυρό επάνω της, ενώ πίσω της κρέμεται κόκκινη κουρτίνα, και την πλαϊνή, που καλύπτεται πλήρως από κόκ­κινη κουρτίνα, Προφανώς, η παραδοσιακή θύρα (είτε η επάνω μισή της Ωραίας Πύλης ή η πλαϊνή) απουσιάζουν για οικονομικούς λόγους.

Άγιος Εφραίμ: 12ορτο τέμπλο από σκαλιστό ξύλο. Αναπαριστά τους 12 μα­θητές του Ιησού. Στο κέντρο του τέμπλου απεικονίζεται ο Μυστικός Δείπνος και πάνω του δεσπόζει ένας ξύλινος σταυρός. Η Ωραία Πύλη είναι ξυλόγλυπτη και τη διακοσμεί ένα γνωστό σύμβολο της Ορθοδοξίας, η άμπελος. Δεξιά της πύλης υπάρχουν σε τζάμι οι

εικόνες του Αρχάγγελου Μιχαήλ και της Παναγίας με το Θείο βρέφος, ενώ αριστερά της, εκείνες του Χριστού και του Αγ. Εφραίμ, Πάνω από κάθε εικόνα κρέμεται ένα λαδοκάντηλο (εικ. 9).

Άγιος Φανούριος: 12ορτο ξυλόγλυπτο τέμπλο από το Άγιο Όρος που αναπαρι­στά τη ζωή του Χριστού. Στο μέσον του δεσπόζει ο Μυστικός Δείπνος, ενώ στην κορυφή του τέμπλου υπάρχει ένας ξύλινος σταυρός, Κάτω από το 12ορτο είναι εντοιχισμένες τέσσερις ξύλινες εικόνες με καντηλάκια λαδιού. Αναλυτικά, ξεκι­νώντας από τα αριστερά προς τα δεξιά, συναντάμε τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, την Παναγία με το Θείο Βρέφος, στη συνέχεια παρεμβάλλεται η Ωραία πύλη, και ακο­λουθούν οι εικόνες του Χριστού και του Αγ. Φανουρίου. Η Ωραία Πύλη διαθέτει μέχρι το μέσον της ξύλινη πόρτα, ενώ το επάνω της τμήμα καλύπτει μια κουρτίνα.

Άγιος Ραφαήλ: 12ορτο μαρμάρινο τέμπλο που αναπαριστά τη ζωή του Χρι­στού και τους τέσσερις Ευαγγελιστές. Στο κέντρο του βρίσκεται ο Μυστικός Δεί­πνος και ακριβώς από πάνω μαρμάρινος σταυρός. Κάτω από το 12ορτο υπάρχει μια, σειρά εικόνων σε τζάμι: (από αριστερά) ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, (η μορφή του οποίου είναι αποτυπωμένη πάνω στην πόρτα της πλαϊνής εισόδου), ο Αγ. Ευστά­θιος, ο Αγ. Ραφαήλ με τον Αγ. Νικόλαο και την Αγ. Ειρήνη, η Παναγία με το Θείο Βρέφος -εδώ παρεμβάλλεται η Ωραία Πύλη καλυπτόμενη από βελούδινη κόκ­κινη κουρτίνα με κεντητό χρυσό σταυρό- ο Χριστός, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο Αγ. Νεκτάριος και τέλος η Αγ. Ειρήνη Χρυσοβαλάντου. Πάνω από κάθε εικόνα κρέμεται ένα λαδοκάντηλο. Κάτω από τις προαναφερθείσες εικόνες, το τέμπλο συνεχίζει με σχέδια σκαλισμένα στο μάρμαρο.

Ανάληψη του Κυρίου: 12ορτο τέμπλο από σκαλιστό μάρμαρο που αναπαριστά τους μαθητές του Ιησού. Στο μέσον του, εξέχουσα θέση κατέχει η απεικόνιση του Χριστού με την Παναγία και τον Άγιο Ιωάννη. Η Ωραία Πύλη σκεπάζεται με πορ­φυρή βελούδινη κουρτίνα. Πιθανότατα η απουσία της παραδοσιακής πόρτας της Ωραίας Πύλης να οφείλεται σε οικονομικούς λόγους. Στα δεξιά είναι οι ξύλινες ει­κόνες του Χριστού, του Αγ. Ιωάννη και της Ανάληψης του Κυρίου. Στην αριστερή πλευρά, υπάρχει η εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας και εν συνεχεία η μορφή του Αρχάγγελου Μιχαήλ σχεδιασμένη επάνω στην αριστερή θύρα-είσοδο του ιε­ρού. Μπροστά από τις εικόνες κρέμονται καντηλάκια λαδιού (εικ. 10).

Εικ.10

Το ξωκλήσι του Κοσμά του Αιτωλού δεν διαθέτει τέμπλο, πιθανότατα επειδή πρέπει να συνάδει -κατά τον κτίτορά του- με την ιεραποστολική ιδιότητα του τιμώμενου σε αυτό Αγίου και εξ αιτίας του πρωτοχριστιανικού του ρυθμού. Ούτε της Αγίας Παρασκευής διαθέτει τέμπλο, αλλά λόγω του μικρού του μεγέθους. Εναλλακτικώς, το ιερό διαχωρίζεται από τον υπόλοιπο χώρο με μια σειρά από μαρμάρινες κολώνες μεσαίου μεγέθους, στην επιφάνεια των οποίων στέκονται οι ξύλινες εικόνες της Αγ. Παρασκευής, της Παναγίας Βρεφοκρατούσας, του Χρι­στού και του Αγ. Ιωάννου του Πρόδρομου. Η οριζόντια διαδοχή των μαρμάρινων κολώνων διακόπτεται στο μέσον από την είσοδο για το Ιερό.

Συμπερασματικά, όσον αφορά στα τέμπλα: τον Αγ. Ραφαήλ και την Ανάληψη του Κυρίου θα τα κατηγοριοποιήσουμε σε μία ομάδα, καθώς τα τέμπλα τους παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες, και θα τη συγκρίνουμε με το πρωτότυπο ξω­κλήσι. Συμβαδίζουν με την καθιερωμένη παράδοση στα εξής σημεία: Πρώτον, πάνω από τα τέμπλα τους έχουν σταυρό. Δεύτερον, τα τέμπλα τους φέρουν με­γάλες εικόνες — του Αγ. Ραφαήλ είναι σε τζάμι, ενώ της Ανάληψης χωρίς τζάμι. Τρίτον, τα τέμπλα τους έχουν δύο εισόδους, και τέταρτον είναι 12ορτα. Σε αυτό το σημείο, υπενθυμίζουμε ότι η εκκλησία που λάβαμε ως πρότυπο αποκλίνει της παραδεδομένης τεχνοτροπίας που θέλει το τέμπλο 12ορτο. Τα σημεία απόκλισης από το «πρότυπο» ξωκλήσι είναι τα ακόλουθα: Τα τέμπλα τους δεν είναι ξύλινα, αλλά μαρμάρινα, το αυτό ισχύει και για το υλικό κατασκευής του σταυρού που φέρουν στο μέσον τους. Τη διαφορά ερμηνεύουν θαρρώ οι σύγχρονες συνθήκες και η σχετική ευμάρεια των κτιτόρων τους. Η Ωραία Πύλη τους είναι καλυμμένη εξ ολοκλήρου με κόκκινη βελούδινη κουρτίνα (οι λόγοι μάλλον είναι οικονομι­κοί), ενώ η αριστερή-πλαϊνή είσοδος στο Ιερό έχει θύρα με αποτυπωμένη (κατά τα ειωθότα) τη μορφή του Αρχάγγελου Μιχαήλ.

Το ναΰδριο του Αγ. Εφραίμ εναρμονίζεται με την παράδοση των παλαιών ξω­κλησιών στο ότι το τέμπλο του είναι ξύλινο και δωδεκάορτο, στο ότι υπάρχει ένας ξύλινος σταυρός στην κορυφή του και στο ότι φέρει μεγάλες εικόνες που προστατεύονται με τζάμι. Όσον αφορά στον Αγ. Φανούριο, εάν εξαιρέσουμε το 12ορτο τέμπλο και τη μία είσοδο του, παρουσιάζει ομοιότητες με την παλαιά εκ­κλησία στα παρακάτω σημεία: Συγκεκριμένα, το υλικό κατασκευής του τέμπλου είναι το ξύλο και διακοσμείται με μεγάλες ξύλινες εικόνες. Τέλος, η Ωραία Πύλη είναι ξύλινη, μεσαίου μεγέθους και το κενό πίσω της καλύπτεται από κουρτίνα.


θα ακολουθήσει το Δ΄ μέρος