Γεωγραφία Νεωτερική-Ἀξιᾶ

Ἡ χάρτα τοῦ Ρήγα

Ἀντί προλόγου.

Τό 1791 οἱ Δανιήλ Φιλιππίδης καὶ ὁ  ἐξάδελφός του Γρηγὸριος Κωνσταντάς ,οι ἐπωνομαζόμενοι καὶ  Δημητριείς κυκλοφορούν τὸ σπουδαὶο ἔργο για τὴν ἐποχή του, τὴν «Γεωγραφὶα Νεωτερικὴ.»

Ἡ Νεωτερικὴ Γεωγραφὶα μπορεῖ νὰ ἐνταχθεῖ στὸν  ἲδιο χῶρο ,στὸ ἲδιο πνευματικὸ κλὶμα ποὺ ἒδωσε τό  Ὑπὸμνημα τοῦ Κοραὴ (1803) ἢ τήν  ῾Ελληνική Νομαρχία (1806).

Ἡ σύνθεση τοῦ βιβλίου πραγματοποιείται χρονικά μέσα στήν ἔκρηξη τῆς γαλλικῆς ἐπανάστασης ὁπού τᾶ πᾶντα συζητιοῦνται κρίνονται και ἀμφισβητοῦνται .

Ἡ Γ.Ν. τοποθετεῖται ἀνάμεσα στα κείμενα του νεοελληνικοῦ στοχασμοῦ.

Τὸ σπουδαίο αὺτὸ ἒργο χρησιμοποιὴθηκε ἐκτός των ἄλλων και ἀπὸ τοὺς περιηγητὲς ποὺ περιόδευσαν στὴν Ἑλλὰδα τὰ μεταγενὲστερα χρὸνια,ὂπως τοὺς  Pouqueville, Leake, Henry Holland, J.B. Hobhouse ,ἀκὸμη καὶ τὸν Byron.

Παρατίθεται ὁλόκληρη και ὡς ἔχει ἡ ἀναφορά της για τή Νάξο.

Περὶ τῆς Ἀξιᾶς(Κυκλὰδος)

Αὐτὴ ἡ νῆσος ὁποὺ ἐλέγουνταν τὸ παλαιό Νὰξος,γυρὶζει κοντά 35 λὲγαις καὶ εἶναι ἡ μεγαλὺτερη,ἡ εὐφορώτερη καὶ ὀμορφότερη ἀπὸ ὃλαις ταῖς Κυκλὰδες.

Ἐκεῖνα ὁποὺ κὰμνουν τὴν Ἀξιὰ περὶφημη,τὰ πρῶτα εἰναι τὸ ὓψος τῶν βουνῶν της,τὸ πλῆθος τὰ μὰρμαρα ὁποὺ εὐγαὶνουν,ἡ ὀμορφὰδα τῶν πεδιὰδων της,τὸ πλῆθος τῶν κὴπων της,γεμὰτων ἀπὸ κὰθε λογῆς κὰρπιμα δὲνδρα,τὰ δὰση των ἐλιῶν , πορτοκαλιῶν, λεἲμονιῶν, κιτριῶν, συκαμιῶν,ροδιῶν και τ.

Ὃλα αὐτὰ τὰ καλὰ της τὴν κὰμνουν νὰ εἶναι βασὶλισσα τῶν Κυκλάδων· ἑκεῖνο ὃμως ὁπού κὰμνει νὰ μὴν ἀκμὰζῃ ἡ πραγμάτεια εἰς αὐτὴν ,εἶναι ἡ στὲρηση καλοῦ λιμὲνος,καὶ ἡ ἀναξιὸτης τὼν κατοὶκων της ἐκδεδιῃτημὲνων ἀπὸ τὰ ἀγαθὰ τοῦ νησιοῦ τους.

Ἡ Νὰξος μ΄ ὃλον ὁποὺ εἶναι ἀλὶμενη ,ἐστὰθηκε  ποτὲ μια δημοκρατὶα πολλὰ δυνατὴ,καὶ ἐθαλασσοκρατοῦσε εἰς τὸν καιρόν ὁποὺ  οἱ Πὲρσαι πέρασαν εἱς το Αἰγαὶο πὲλαγος· ἐξουσὶαζε τὴν Πὰρο καὶ τὴν Ἂνδρο.Εἰς τὸν Πελοποννησιακὸ πὸλεμο ἡ Νὰξος ἦταν μὲ τοὺς Ἀθηναὶους· ὓστερα ἐπὲρασε κ’ αὐτὴ εἰς τὴν ἐξουσὶα τῶν Ρωμὰνων· μετὰ τὴν μὰχη τῶν Φιλὶππων ὁ Ἀντὼνιος τὴν ἒδωκε εἰς τοὺς Ροδὶους, καὶ μ` ὀλὶγο ὓστερα τοὺς τὴν ἐπῆρε· ὓστερα ἐπὲρασε εἰς τὴν ἐξουσὶα τῶν Ρωμαὶων.

Μετὰ τὴν ἂλωση τῆς Κωνσταντινουπὸλεως ἀπὸ τοὺς Λατὶνους,Σανοὺδος ἂρχοντας Βενετζιὰνος τὴν ἐπῆρε μαζὶ μὲ ταῖς ἂλλαις,τὴν Πὰρο δηλαδὴ, Ἀντὶπαρο, Σὶφνο, Πολὺκανδρο,Ἀνὰφη,Νιὸ καὶ Σαντορὶνη·καὶ εἶχε τὴν καθὲδρα του εἰς τὴν Νὰξο· ὁ αὐτοκρὰτωρ Ἒρρικος τὸν ἒδωκε νὰ λέγεται δοὺκας τοῦ Αἰγαὶου πελάγους,καὶ πρὶγκιπας τῆς αὐτοκρατορὶας.

Κυκλάδες

Οἱ πρῶτοι τώρα εἰς τὴν Ἀξιὰ ὀνομὰζονται ἐπίτροποι ,καὶ αὐτοὶ διοικοῦν τὸ νησὶ· εἶναι τρὸπον τινὰ ὡς κεφαλαῖς μιᾶς δημοκρατὶας ,καὶ ἒχουν ἐξουσὶα νὰ παιδεύσουν κάθε ἓνα ὁποὺ ἢθελε ἀτακτὴση,μὲ κὰθε παιδεὶα ἒξω κεφαλικὴ.Οἱ Ἀξιῶται οἱ περισσὸτεροι εἶναι Ἀνατολικοὶ,οἱ ἐπὶλὸιποι Λατῖνοι ,καὶ ἒχουν καὶ οἱ δυὸ τοὺς ἀρχιερεῖς τους,καὶ ἓνα ἂσπονδο μῖσος ἀναμεταξὺ τους,θὲλωντας κὰθε ἓνας νὰ εἶναι ὁμόθρησκος κὰθε ἂλλος μὲ λὸγου του.Οἱ Ἀξιῶτες γενικὼς ὃλοι κατηγοροῦνται διὰ πολλὰ ἐλαττὼματα·εἰς τὰ ἢθη τους εἶναι ὃλοι χωριὰται ,ἀνὰξιοι οἰκονὸμοι,ἀνὰξιοι εἰς τὴν θὰλασσα·τὸ νησὶ τους μὲ ὃλον ὁποὺ εἶναι ἀλὶμενο,ἠμποροῦσε μ’ ὃλον τοῦτο νἆναι μητρὸπολι τῶν Κυκλάδων καὶ Σπορὰδων νὴσων διὰ τὸ μὲγεθὸς του καὶ τά φυσικά καλά ὁποὺ ἒχει,μὰ ὃταν οἱ Νὰξιοι εἶναι ἀνάξιοι,τὶ προσμένεις ἀπό τή Νάξο.

Κοντά εἰς ταῖς κοιναῖς κακίαις οἱ πρῶτοι Νάξιοι ἒχουν και τούς καπνούς τῆς εὐγενείας,και ἂλλοι ἀνεβάζουν τὸ γὲνος τους ὤς τόν Ἰουστινιανό ,ἄλλοι ὤς τούς Παλαιολόγους και τ. Ἡ Ἀξιά μ’ ὅλον ὁπού εἶναι τόσο μεγάλη ,και τέτοια καλή ,εἶναι ὅμως πολλά ὀλίγο κατοικημένη · μόλις ἔχει λέγουν,8 χιλιάδες κατοίκους.  Ἡ Τῆνος συγκρινόμενη με την Ἀξιά  δεν εἶναι τίποτες,οἱ Ἀξιῶται πάλιν συγκρινόμενοι με τούς Τηνιακούς δεν εἶν’ τίποτες.

Εὐγαίνει ἀπό την Ἀξιά κριθάρι,κρασί,σῦκα,βαμπάκι,μετάξι,λάδι.Τό ὑψηλότερο βουνό ὀνομάζεται Δία,το ἄλλο Κορονίς ἀπό τή νύμφη Κορωνίδα,τροφό τοῦ Βάκχου·ἐπειδή  οἱ παλαιοί  Νάξιοι ἔλεγαν πώς εἰς τό νησί τους ἀνατράφηκε αὐτός ὁ θεός ὁ ἔφορος τῶν μπεκρίδων. Εἰς τά νομίσματά τους οἱ παλαιοί Νάξιοι εἶχαν γλυφή ἀπό τό ἕνα μέρος τό πρόσωπο τοῦ Διονύσου γενάτου,και ἀπό το ἄλλο μέρος,ἕνα σειληνό με ἕνα μπουκάλι στο χέρι.Φαίνεται ἀκόμι και το σπήλαιο ὁποὺ λέγουν πώς οἱ Βάκχαις  ἑώρταζαν τά Ὄργια.

Ἡ Ἀξιά ἔχει ἀκόμι και μέταλλα χρυσοῦ,και ἀσιμιοῦ.

Ἡ πόλι ἡ μητρόπολι τοῦ νησιοῦ ὁπού εἶναι ὀμώνυμη μέ αὐτὸ ,εἶναι εἰς το δυτικό μέρος ἀντικρύ εἰς την Πάρο,και ἔχει και ἕνα κάστρο κτῖσμα τοῦ πρώτου δουκός·μέσα εἰς αὐτό κάθονται ὅλο Λατῖνοι ,οἱ Ἀνατολικοί ὁπού εἶναι πολλά περισσότεροι ἐκτείνονται ἀπ’ αὐτοῦ  ἔως εἰς την θάλασσα . Οἱ εὐγενείς   ἔχουν πύργους εἰς τούς ἀγρούς ,και διατρίβουν συχνά εἰς αὐτούς· 

Υ.Γ. Οἱ  χάρτες εἰς τό κείμενο εἶναι δική μου τοποθέτηση.