Ενδυμα, υπόδεσις,κόμμωσις και καλλωπισμός στο παλαιό Αγερσανί

 

Ἀπὸ τὴν ἐργασὶα της συγχωριανῆς μας Φιλολὸγου Φιλὶππας  Βασ.Καραμπὰτση μὲ τὶτλο,
«Λαογραφικὴ Συλλογὴ ἑκ τοῦ χωρὶου Ἃγιος Ἀρσένιος
ἐπαρχὶα Νὰξου,νῆσος Νὰξος»
Χρὸνος συλλογῆς:Χριστοὺγεννα 1968
Πανεπιστημιακὸ ἒτος 1968-1969

 

Ἡ φορεσιὰ τοῦ ἀντροῦς (ἀνδρὸς) ἢτανε ἓνα πουκὰμισο ἂσπρο φαντὸ ἀπὸ μπαμπὰκι ποὺ τὸ ἒφτιαχναν οἱ ἲδιοι.Στὴν μπροστινὴ μεριὰ εἶχε πιετὰκια καὶ κουμπιὰ πὰνινα ἀπὸ τὸ ἲδιο πανὶ  ποὺ ἢτανε καὶ τὸ πουκὰμισο.Εἲχαμε καὶ μιὰ βρὰκα.Ἡ βρὰκα ἢτανε ἀπὸ 10 πὴχες φαντὸ μπλὲ.Τὸ φαὶνανε ἂσπρο καὶ τὸ βὰφανε μετὰ οἱ ἲδιοι.Τὸ ἰλὲκι(γιλὲκο) ἢτανε φαντὸ καὶ αὐτό και μπλέ χρῶμα μὲ μανὶκια μακρυὰ.Ὁ μπιρὶκος ἢτανε χωρὶς μανὶκια σταυρωτὸς με 16 κουμπιὰ πὰνινα,8 ἀπὸ τὴν μιὰ  μεριὰ καὶ 8 ἀπὸ τὴν ἂλλη.Καὶ αὐτὸς ἢτανε μπλὲ καὶ φαντὸς.Εἲχαμε καὶ μιὰ ζὼνη φαντὴ ,πρὰσινο χρῶμα ποὺ τὴν ἒδεναν σφιγκτὰ στὴν μέση.Τὸ φὲσι (κουκοὺλι) ἦταν ἀπὸ βελοὺδο μαῦρο,σουρωτὸ καὶ πὰνω πὰνω βὰζουνε ἓνα στρογγυλὸ βελοῦδο καὶ μαζεὺει τὴ σοὺρα. Οἱ κάλτσες ἢτανε ἀπὸ μπαμπὰκι ,μπλὲ χρῶμα μὲ σιριτὰκι κὸκκινο.κὶτρινο καὶ ἂσπρο.Τὰ παποὺτσια ἢτανε ἀρβὺλες μὲ μπρὸκες ἀπὸ κὰτω καὶ τὰ βὰφανε μὲ ἀξὶγκι (λῖπος τοῦ γουρουνιοῦ) γιὰ νὰ γυαλὶζουν.

Εμμανουήλ Γ.Μεντζουβής

(Ο προππάπος)

Αρχείο Βούλας Ανδ.Καραμανή

Ἡ φανὲλλα,ποὺ τὴν φοροῦσαν ἀπὸ μέσα ἀπὸ τὸ πουκὰμισο,κατὰσαρκα ἦταν ἀπὸ προβατὶσιο μαλλὶ.Τὸ μαλλὶ αὐτό τὸ γνὲθουν μετὰ τὸ πλὲνουν καὶ τοῦ βὰζουν καὶ μορφιτὴρια (διὰφορες πλὲξεις) στὸ μπροστινὸ καὶ στὸ πὶσω μὲρος τῆς φανὲλλας κοντὰ στὸ λαιμὸ.Τὸ σὼβρακο ἦταν ἂσπρο φαντὸ ἀπὸ πολὺ πανὶ ὃπως καὶ ἡ βρὰκα καὶ ἦταν καὶ αὐτὸ τὸ ἲδιο σκὲδιο μὲ τὴν βρὰκα σουρωτὸ καὶ δενὸτανε στὴν μὲση μ΄ ἓνα κορδὸνι φαντὸ.Τὸ τζακὲττο τὸ φοροὺσαμε ὃταν ἢμαστε στὸ χωρὰφι.Ἦταν ἀπὸ  μαλλὶ προβὰτου μαῦρο χρῶμα φαντὸ καὶ αὐτὸ.Τὸ τζακὲττο τὸ φορούσαμε μες’ στὸ χωρὰφι ὃταν ἒκανε πολὺ χιονιὰ.Ὃταν δὲν ἢμαστε  μες’τὸ χωρὰφι φοροὺσαμε τὸν γαμπὰ ποὐ εἶχε καὶ κουκοὺλα.Καὶ αὐτὸς ἢτανε φαντὸς ἀπὸ μαλλὶ τοῦ προβὰτου καὶ σκοῦρο χρῶμα,καφετὴ καὶ μαῦρο.Τὸ καλοκαὶρι δὲν φοροὺσαμε τὸ φὲσι στὸ κεφὰλι ἀλλὰ ἀντὶς γι’ αὐτὸ φοροὺσαμε τὸ σκιὰδι (ψάθα) ποὺ εἶχε μεγὰλο γὺρο  γιὰ νὰ μᾶς κὰνη ἀγὲρα.Οἱ ἂντρες τὴν παλιὰν ἐποχὴ εἲχανε μεγὰλο μουστὰκι σὰν καὶ τὸ δικὸ μου,καὶ τὸ στρὶβανε μὲ τὰ χὲρια των γιὰ νὰ τὸ κὰνουν ὂμορφο.Τὰ μαλλιὰ των τὰ χτὲνιζαν μπροστὰ μὲ μιὰ χωρὶστρα στὴν μπὰντα (ἂκρη).Αὐτὴ ἦταν ἡ καθημερινὴ φορεσιὰ,ἀλλὰ καὶ ἡ σκολιανὴ ἦταν ἲδια μὸνο ποὺ ἢτανε πιὸ καινούργια.Ἡ γαμπριάτικια ἢτανε ἀπὸ τὴν ἲδια βρὰκα,ἀπὸ ἰλὲκι βελοὺδινο πὶσω κὸκκινο καὶ μπροστὰ μαῦρο.Ἡ ζὼνη ἢτανε πολὺχρωμη μεταξωτὴ.Τὸ φὲσι ἦταν κὸκκινο βελοῦδο με μαῦρο φοῦντο ἀπὸ μεταξωτὲς κλωστὲς.Τὰ παποὺτσια ἢτανε μαῦρα κοφτὰ καὶ ὂχι μὲχρι ἀπὰνω ὃπως οἱ ἀρβὺλες,μυτερὰ μὲ μπὸλικες τρύπες γιὰ σκὲδια.

Ὑπαγὸρευσεν Δημήτρης Κὰβουρας

Εμμανουήλ Κάβουρας(χωριανός)

Αρχείο Μαρίας Σκουλούδη

Αποστόλης και Ευγενία Καραμανή

Αρχείο Βούλας Ανδ.Καραμανή

Ἡ φορεσιὰ τῆς γυναίκας ἦταν μιὰ φανὲλα ὃπως τοῦ ἀντροῦς ποὺ τὴν φοροῦσαν κατὰσαρκα,ἓνα βρακὶ φαντὸ καὶ αὐτὸ μὲχρι τὰ γὸνατα.Στὸ κὰτω μὲρος τοῦ γονὰτου εἲχανε δὺο ρὰμματα (κορδὸνια) ἀπὸ μπαμπὰκι καὶ τἂδεναν στὰ γὸνατα. Πὰνω ἀπὸ αὐτὸ τὸ βρακὶ φὸραγαν ἓνα ἂσπρο φαντὸ ἀπὸ μπαμπὰκι φουστὰνι (φοῦστα) καὶ πὰνω ἀπὸ αὐτὸ φοροῦσαν ἓνα ἂλλο μπλὲ φαντὸ μὲ πολὺ σούρα.Στὸ πάνω μὲρος τοῦ σωμὰτου φορὰγανε μπιρῖκο ἂσπρο καὶ σὰκκο πρὰσινο χερὶσιο (μὲ τὸ χὲρι φτιαγμὲνο).Στὸ κεφὰλι φοροῦσαν μιὰ μαντὴλα κὶτρινη μὲ μαῦρο κλαδὰκι καὶ ἃμα ἢτανε πὲνθιμες (εἶχαν πὲνθος οἱ γυναῖκες) φοροῦσαν καφὲ μανὴλα μὲ μαῦρο κλαδὰκι.

                                                                     Μαρία Καπρή

                                                                      (προγιαγιά)

                                                                Αρχείο Ι.Μελισσουργός

                                                              

Οἱ κὰλτσες των ἦταν πλεκτὲς ἂσπρες  μπαμπακερὲς.Τὰ παποὺτσια των ἦταν μυτερὰ μαῦρα καὶ μὲ χαμηλό χοντρὸ ντακοὺνι.Γιὰ μορφιτὴρια τὰ παποὺτσια  εἲχανε  τρὺπες ἐδῶ καὶ κεῖ. Οἱ γυναῖκες τὴν παλαιὰν ἐποχὴ εἶχαν ὃλες των μακρυὰ μαλλιὰ πλεξοῦδες ποὺ τὶς μὰζευαν πὰνω στὸ κεφὰλι.Πὰνω ἀπὸ τὸ κεφὰλι φοροῦσαν ἓνα κουρλὶ καὶ ἃμα κρὺωναν φοροὺσαν μπὲρτες ποὺ τὶς ἒπλεκαν μὲ τὸ χὲρι ἀπὸ μαλλὶ προβατὶσιο.Ἒκαναν διὰφορες πλὲξεις στὶς μπὲρτες .Γιὰ τὸν στολισμὸ των οἱ γυναῖκες εἶχαν χρυσὰ σκουλαρὶκια ποὺ τὰ λὲανε «ἀνελὲτες».Ἦταν μακρυὰ σκαλιστὰ καὶ τρυπητὰ στ’ αὐτιὰ.Στὸ λαιμὸ κρεμοῦσαν ἀλυσὶδες καὶ πεντόληρα.

Ὑπαγὸρευσεν ἡ Κυριακή Κάβουρα,ἐτῶν 76-ἀγρὰμματος

Υ.Γ. Εὐχαριστώ γιὰ ἂλλη μὶα φορά την  Ἀγερσανιώτισσα Φιλόλογο Φιλίππα Β. Καραμπάτση, γιατί χωρίς αὐτήν, δεν θα μπορούσαμε νὰ ἒχουμε σήμερα αὐτές τὶς πολύτιμες πληροφορίες γιὰ τὴν ζωὴ στο χωριὸ μας.         

Η κατοικία του τότε στο Ἀγερσανί

 

                                                                    Φωτ.Ι.Μελισσουργός

Ἀπὸ τὴν ἐργασὶα της συγχωριανῆς μας Φιλολὸγου Φιλὶππας  Βας.Καραμπὰτση μὲ τὶτλο,
«Λαογραφικὴ Συλλογὴ ἑκ τοῦ χωρὶου Ἃγιος Ἀρσένιος
ἐπαρχὶα Νὰξου,νῆσος Νὰξος»
Χρὸνος συλλογῆς:Χριστοὺγεννα 1968
Πανεπιστημιακὸ ἒτος 1968-1969

 

Μὲρος:Κατοικὶα

Γεωγραφία Νεωτερική-Ἀξιᾶ

Ἡ χάρτα τοῦ Ρήγα

Ἀντί προλόγου.

Τό 1791 οἱ Δανιήλ Φιλιππίδης καὶ ὁ  ἐξάδελφός του Γρηγὸριος Κωνσταντάς ,οι ἐπωνομαζόμενοι καὶ  Δημητριείς κυκλοφορούν τὸ σπουδαὶο ἔργο για τὴν ἐποχή του, τὴν «Γεωγραφὶα Νεωτερικὴ.»

Ἡ Νεωτερικὴ Γεωγραφὶα μπορεῖ νὰ ἐνταχθεῖ στὸν  ἲδιο χῶρο ,στὸ ἲδιο πνευματικὸ κλὶμα ποὺ ἒδωσε τό  Ὑπὸμνημα τοῦ Κοραὴ (1803) ἢ τήν  ῾Ελληνική Νομαρχία (1806).

Ἡ σύνθεση τοῦ βιβλίου πραγματοποιείται χρονικά μέσα στήν ἔκρηξη τῆς γαλλικῆς ἐπανάστασης ὁπού τᾶ πᾶντα συζητιοῦνται κρίνονται και ἀμφισβητοῦνται .

Ἡ Γ.Ν. τοποθετεῖται ἀνάμεσα στα κείμενα του νεοελληνικοῦ στοχασμοῦ.

Τὸ σπουδαίο αὺτὸ ἒργο χρησιμοποιὴθηκε ἐκτός των ἄλλων και ἀπὸ τοὺς περιηγητὲς ποὺ περιόδευσαν στὴν Ἑλλὰδα τὰ μεταγενὲστερα χρὸνια,ὂπως τοὺς  Pouqueville, Leake, Henry Holland, J.B. Hobhouse ,ἀκὸμη καὶ τὸν Byron.

Παρατίθεται ὁλόκληρη και ὡς ἔχει ἡ ἀναφορά της για τή Νάξο.

Περὶ τῆς Ἀξιᾶς(Κυκλὰδος)

Αὐτὴ ἡ νῆσος ὁποὺ ἐλέγουνταν τὸ παλαιό Νὰξος,γυρὶζει κοντά 35 λὲγαις καὶ εἶναι ἡ μεγαλὺτερη,ἡ εὐφορώτερη καὶ ὀμορφότερη ἀπὸ ὃλαις ταῖς Κυκλὰδες.

Ἐκεῖνα ὁποὺ κὰμνουν τὴν Ἀξιὰ περὶφημη,τὰ πρῶτα εἰναι τὸ ὓψος τῶν βουνῶν της,τὸ πλῆθος τὰ μὰρμαρα ὁποὺ εὐγαὶνουν,ἡ ὀμορφὰδα τῶν πεδιὰδων της,τὸ πλῆθος τῶν κὴπων της,γεμὰτων ἀπὸ κὰθε λογῆς κὰρπιμα δὲνδρα,τὰ δὰση των ἐλιῶν , πορτοκαλιῶν, λεἲμονιῶν, κιτριῶν, συκαμιῶν,ροδιῶν και τ.

Ὃλα αὐτὰ τὰ καλὰ της τὴν κὰμνουν νὰ εἶναι βασὶλισσα τῶν Κυκλάδων· ἑκεῖνο ὃμως ὁπού κὰμνει νὰ μὴν ἀκμὰζῃ ἡ πραγμάτεια εἰς αὐτὴν ,εἶναι ἡ στὲρηση καλοῦ λιμὲνος,καὶ ἡ ἀναξιὸτης τὼν κατοὶκων της ἐκδεδιῃτημὲνων ἀπὸ τὰ ἀγαθὰ τοῦ νησιοῦ τους.

Ἡ Νὰξος μ΄ ὃλον ὁποὺ εἶναι ἀλὶμενη ,ἐστὰθηκε  ποτὲ μια δημοκρατὶα πολλὰ δυνατὴ,καὶ ἐθαλασσοκρατοῦσε εἰς τὸν καιρόν ὁποὺ  οἱ Πὲρσαι πέρασαν εἱς το Αἰγαὶο πὲλαγος· ἐξουσὶαζε τὴν Πὰρο καὶ τὴν Ἂνδρο.Εἰς τὸν Πελοποννησιακὸ πὸλεμο ἡ Νὰξος ἦταν μὲ τοὺς Ἀθηναὶους· ὓστερα ἐπὲρασε κ’ αὐτὴ εἰς τὴν ἐξουσὶα τῶν Ρωμὰνων· μετὰ τὴν μὰχη τῶν Φιλὶππων ὁ Ἀντὼνιος τὴν ἒδωκε εἰς τοὺς Ροδὶους, καὶ μ` ὀλὶγο ὓστερα τοὺς τὴν ἐπῆρε· ὓστερα ἐπὲρασε εἰς τὴν ἐξουσὶα τῶν Ρωμαὶων.

Μετὰ τὴν ἂλωση τῆς Κωνσταντινουπὸλεως ἀπὸ τοὺς Λατὶνους,Σανοὺδος ἂρχοντας Βενετζιὰνος τὴν ἐπῆρε μαζὶ μὲ ταῖς ἂλλαις,τὴν Πὰρο δηλαδὴ, Ἀντὶπαρο, Σὶφνο, Πολὺκανδρο,Ἀνὰφη,Νιὸ καὶ Σαντορὶνη·καὶ εἶχε τὴν καθὲδρα του εἰς τὴν Νὰξο· ὁ αὐτοκρὰτωρ Ἒρρικος τὸν ἒδωκε νὰ λέγεται δοὺκας τοῦ Αἰγαὶου πελάγους,καὶ πρὶγκιπας τῆς αὐτοκρατορὶας.

Κυκλάδες

Οἱ πρῶτοι τώρα εἰς τὴν Ἀξιὰ ὀνομὰζονται ἐπίτροποι ,καὶ αὐτοὶ διοικοῦν τὸ νησὶ· εἶναι τρὸπον τινὰ ὡς κεφαλαῖς μιᾶς δημοκρατὶας ,καὶ ἒχουν ἐξουσὶα νὰ παιδεύσουν κάθε ἓνα ὁποὺ ἢθελε ἀτακτὴση,μὲ κὰθε παιδεὶα ἒξω κεφαλικὴ.Οἱ Ἀξιῶται οἱ περισσὸτεροι εἶναι Ἀνατολικοὶ,οἱ ἐπὶλὸιποι Λατῖνοι ,καὶ ἒχουν καὶ οἱ δυὸ τοὺς ἀρχιερεῖς τους,καὶ ἓνα ἂσπονδο μῖσος ἀναμεταξὺ τους,θὲλωντας κὰθε ἓνας νὰ εἶναι ὁμόθρησκος κὰθε ἂλλος μὲ λὸγου του.Οἱ Ἀξιῶτες γενικὼς ὃλοι κατηγοροῦνται διὰ πολλὰ ἐλαττὼματα·εἰς τὰ ἢθη τους εἶναι ὃλοι χωριὰται ,ἀνὰξιοι οἰκονὸμοι,ἀνὰξιοι εἰς τὴν θὰλασσα·τὸ νησὶ τους μὲ ὃλον ὁποὺ εἶναι ἀλὶμενο,ἠμποροῦσε μ’ ὃλον τοῦτο νἆναι μητρὸπολι τῶν Κυκλάδων καὶ Σπορὰδων νὴσων διὰ τὸ μὲγεθὸς του καὶ τά φυσικά καλά ὁποὺ ἒχει,μὰ ὃταν οἱ Νὰξιοι εἶναι ἀνάξιοι,τὶ προσμένεις ἀπό τή Νάξο.

Κοντά εἰς ταῖς κοιναῖς κακίαις οἱ πρῶτοι Νάξιοι ἒχουν και τούς καπνούς τῆς εὐγενείας,και ἂλλοι ἀνεβάζουν τὸ γὲνος τους ὤς τόν Ἰουστινιανό ,ἄλλοι ὤς τούς Παλαιολόγους και τ. Ἡ Ἀξιά μ’ ὅλον ὁπού εἶναι τόσο μεγάλη ,και τέτοια καλή ,εἶναι ὅμως πολλά ὀλίγο κατοικημένη · μόλις ἔχει λέγουν,8 χιλιάδες κατοίκους.  Ἡ Τῆνος συγκρινόμενη με την Ἀξιά  δεν εἶναι τίποτες,οἱ Ἀξιῶται πάλιν συγκρινόμενοι με τούς Τηνιακούς δεν εἶν’ τίποτες.

Εὐγαίνει ἀπό την Ἀξιά κριθάρι,κρασί,σῦκα,βαμπάκι,μετάξι,λάδι.Τό ὑψηλότερο βουνό ὀνομάζεται Δία,το ἄλλο Κορονίς ἀπό τή νύμφη Κορωνίδα,τροφό τοῦ Βάκχου·ἐπειδή  οἱ παλαιοί  Νάξιοι ἔλεγαν πώς εἰς τό νησί τους ἀνατράφηκε αὐτός ὁ θεός ὁ ἔφορος τῶν μπεκρίδων. Εἰς τά νομίσματά τους οἱ παλαιοί Νάξιοι εἶχαν γλυφή ἀπό τό ἕνα μέρος τό πρόσωπο τοῦ Διονύσου γενάτου,και ἀπό το ἄλλο μέρος,ἕνα σειληνό με ἕνα μπουκάλι στο χέρι.Φαίνεται ἀκόμι και το σπήλαιο ὁποὺ λέγουν πώς οἱ Βάκχαις  ἑώρταζαν τά Ὄργια.

Ἡ Ἀξιά ἔχει ἀκόμι και μέταλλα χρυσοῦ,και ἀσιμιοῦ.

Ἡ πόλι ἡ μητρόπολι τοῦ νησιοῦ ὁπού εἶναι ὀμώνυμη μέ αὐτὸ ,εἶναι εἰς το δυτικό μέρος ἀντικρύ εἰς την Πάρο,και ἔχει και ἕνα κάστρο κτῖσμα τοῦ πρώτου δουκός·μέσα εἰς αὐτό κάθονται ὅλο Λατῖνοι ,οἱ Ἀνατολικοί ὁπού εἶναι πολλά περισσότεροι ἐκτείνονται ἀπ’ αὐτοῦ  ἔως εἰς την θάλασσα . Οἱ εὐγενείς   ἔχουν πύργους εἰς τούς ἀγρούς ,και διατρίβουν συχνά εἰς αὐτούς· 

Υ.Γ. Οἱ  χάρτες εἰς τό κείμενο εἶναι δική μου τοποθέτηση.