Θεοφάνεια-Φώτα στο Αγερσανί μιας άλλης εποχής

Τα Θεοφάνεια (Φώτα) παρόλο που δεν είχαν τον μεγάλο θρησκευτικό και εθιμικό χαρακτήρα των Χριστουγέννων είχαν και αυτά το δικό τους ιδιαίτερο θρησκευτικό κυρίως χρώμα.

Γράφει η Φιλίππα Καραμπάτση στην εργασία της με θέμα «Λαογραφική Συλλογή εκ του χωρίου Άγιος Αρσένιος που έγινε τα Χριστούγεννα του 1968 και έχει μεταφερθεί στο βιβλίο του Ν.Κεφαλληνιάδη «ΑΓΕΡΣΑΝΙ ΝΑΞΟΥ».

Την μέρα των Φώτων παίρνουμε αγιασμό από την εκκλησία και αγιάζουμε τα σπίτια μας, τα σκεύη μας και τα χωράφια μας ψάλλοντας τον «Ιορδάνη».

Την μέρα εκείνη αγιάζονται και τα νερά από τον παπά που ρίχνει τον σταυρό σ' ένα πηγάδι.  

Μετά ο παπάς τριγυρνά όλα τα σπίτια του χωριού για να τα αγιάσει.

Εμείς προσκυνούμε τον σταυρόν και δίνουμε λεπτά στον παπά .

Αφού αγιαστούνε τα νερά γαληνεύγουνε.

Στα δικά μου χρόνια

Κάθε φορά που έρχεται η ημέρα των Φώτων η μνήμη ανατρέχει στο χωριό τότε που ως παιδάκι με κοντά παντελόνια, βίωνα τη θεία λειτουργία των Φώτων από το ιερό, στον γεμάτο από Αγερσανιώτες Άγιο Σπυρίδωνα,τον αγιασμό που τοποθετούσε ο παπά Σταμάτης μέσα σε τσίγκινη λεκάνη  στο βορινό παράθυρο του ιερού,στους συγχωριανούς μου που θαρρείς και έπαιρναν το Άγιο Φως της Ανάστασης, πατείς με πατώ σε προσπαθούσαν να γεμίσουν τα αλουμινένια κυπελλάκια τους και τα μικρά πλαστικά παγουράκια τους εκείνα που μοιάζουν με σταμνίτσα και θεωρούνται ειδικά για τον αγιασμό.

Τον αγιασμό τον τοποθετούσανε μέσα σε ένα παγουράκι που το κρεμούσαν στα εικονίσματα και το χρησιμοποιούσανε σε κάθε περίσαταση ανάγκης όπως αυτής του ξεματιάσματος ζώων και ανθρώπων.

Παγουράκια αγιασμού

Μετά την έξοδο της ακολουθίας ο παπά Σταμάτης ο Βρούτσης  κρατώντας  στο ένα χέρι  του την αγιαστούρα με τον σταυρό και  στο άλλο ένα ματσάκι βασιλικό δεμένο σε κλωστή γυρνούσε με συνοδεία τα παιδιά του ιερού και στον Στέλιο Κάβουρα(Παπαστελιανό) όλα τα σπίτια του χωριού και τα άγιαζε βουτώντας το βασιλικό στον αγιασμό ραίνοντας τους ραίνοντας ανθρώπους και τα ζωντανά της αυλής τους.

Φωτογραφία από άλλη ελληνική γωνιά

Οι συγχωριανοί περίμεναν υπομονετικά,άνοιγαν την πόρτα τους  και αφού έριχναν ένα μεταλλικό κέρμα στην αγιαστούρα  με τον αγιασμό ένα ένα τα μέλη της οικογένειας αφού φιλούσαν το σταυρό δέχονταν στο κεφάλι το νερό του αγιασμού ενώ στη συνέχεια ο παπάς προχωρούσε και αγίαζε κάθε δωμάτιο του σπιτιού και τα οικόσιτα ζώα του σπιτιού.

Κατά την αποχώρηση της ομάδας ο νοικοκύρης ή η νοικοκυρά κέρναγαν τη συνοδεία μελομακάρονα και κουραμπιέδες δίνοντας ταυτόχρονα αβγά και λίγο κριθάρι για ευλογία της γεωργικής σοδειάς.

Πολλές νοικοκυρές ζητούσαν από τον παπά να πετάξει από το κριθάρι που του δίνανε στις κότες για να γεννούν πολλά αβγά ενώ κρατούσαν και γέννημα και το πετούσαν αργότερα στα χωράφια για να έχουν καλή σοδειά.

Να θυμίσω στους συνομήλικους ότι σε πολλά σπίτια το κοτέτσι ήταν στην αυλή ή δίπλα στο σπίτι και ότι τα αβγά ήταν νόμισμα της εποχής που το έδιναν στον παντοπώλη και αγόραζαν είδη. 

Λόγω της χωροταξικής διάταξης του χωριού η διαδικασία τελείωνε αργά το απόγευμα.

Εν των μεταξύ οι άνδρες του χωριού  με τα μουλάρια και τα γαϊδούρια τους πήγαιναν σε κάθε χωράφι και αφού αγίαζαν το πηγάδι και την στέρνα στο κατόπιν αγίαζαν το χωράφι για καλή ρίχνοντας και από το ευλογημένο κριθάρι  να φάνε τα ζώα για υγεία. 
Σήμερα την διαδικασία στο χωριό συνεχίζει ο παπά Συμεών με την τελετή του αγιασμού των υδάτων να έχει μεταφερθεί στο όμορφο λιμανάκι της Αγίας Αννας.

Την παραμονή των Φώτων τα παιδιά γυρνώντας και πάλι τα σπίτια του χωριού  λέγανε τα κάλαντα:

«Καλή σας σπέρα άρχοντες αν είναι ορισμός σας

τα θεοφάνεια θα πω να μπω στ’ αρχοντικό σας

Τα άγια Θεοφάνεια ανθρώπου σωτηρία

Που καταδέχθη ο Χριστός να μπεί στον Ιορδαvη

δια να λάβει βάπτισμα από  τον Ιωάννη.

Ο Ιωάννης βάπτιζε μεγάλην χρείαν είχε

εξ ου φωνή στον ουρανόν δεν είχεν εξουσfαν.

Ο Ιωάννης βάπτιζε με την δεξιάν του χείρα

με την ζερβιά, με την δεξιά με την μαλαματένια.

Χαρά μεγάλη εγίνουνταν εκείνη την ημέρα.

Η θάλασσα και οι ποταμοί από χαράν χορεύγαν

και πάλι από τον φόβον τους χορεύγασι και φεύγαν.

Ακόμη και το σήμερον οι ναύτες το κρατούνε

να βαφτιστούνε τα νερά στην θάλασσα να μπούνε.

Να αρμενίζουν με χαρά να λένε τον Ιορδάνη

βοήθεια να τον έχωμε τον Μέγα Ιωάννην .

Ακόμη και το σήμερον οι ιερείς γυρίζουν

με τον σταυρόν στο χέρι ντων τον κόσμον και φωτίζουν.

Χαροποιά μηνύματα να έχη η αφεντιά σας

τα άγια Θεοφάνεια να είναι βοήθειά σας.

Ας σφάξωμε τον πετεινό για θε να φύγουμε από δω

για σφάξτε μας την κότα για θα πάμε σ, άλλη πόρτα

           Η Ευαγγελία Σκουλάτου - Βάβουλα συμπληρώνει :

"Έτσι θυμάμαι και γω να γίνεται με τον Αγιασμό στην εκκλησιά και μετά με το αγίασμα από τον παπά πρώτα τον Δημήτρη και μετά τον Σταμάτη σε ένα- ένα σπίτι. Εμείς αγιάζαμε μόνοι μας μετά μια- μια ολες τις γωνίες του σπιτιού πίναμε και βάζαμε και στο σώμα μας για καλή υγεία και μετά αγιάζαμε χωράφια και πηγάδια. Όμως ποτέ δεν κρατούσαμε καθόλου στο σπίτι γιατί αυτός ο Αγιασμός έπρεπε να είναι μόνο γι αυτή την ημέρα. Εγω που έβγαινα και έλεγα και τα κάλαντα τα Φώτα θα σας πω πως τα λεγαμε:

Σήμερα τα Φώτα και οι φωτισμοί . Και χαρές  μεγάλες και οι Αγιασμοί. Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό, είναι η Παναγιά η Δέσποινα με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα. Αγιε μου Γιάννη και βαπτιστή βάφτισε και μένα Θεού παιδί να αγιαστούν οι κάμποι και τα βουνά,  να αγιαστεί κι αφέντης με την κυρά.

Λέγαμε και του χρόνου παίρναμε τον κόπο μας και φεύγαμε.Να πω ακόμα ότι αυτά τα κάλαντα τα έλεγαν πολύ λίγα παιδιά. Ίσως γιατί λόγω των προηγούμενων ημερών είχε γίνει μεγάλη κατανάλωση σε καλά φαγητά και πολλά γλυκά και τα πασατεμπάκια και τα λουκουμάκια άντε και κανένα κανταΐφι που παίρναμε από του Λιαρμή δεν μας ήταν αναγκαία. Και έφερνε κάτι κανταΐφια ο Λιαρμής ξανθά και σιροπιασμένα που αυτά και άλλα πολλά η μνήμη δεν θέλει να τα σβήσει."

«Και του Χρόνου»