Γεώργιος Κωνσταντίνου Καραμανής –Κατσιμίδης ο τελευταίος φύλακας.

Μια μικρή Ιστορία.Η Αλυκή μέσα από τον τελευταίο φύλακά  της.

Ο Γεώργιος Καραμανής του Κωνσταντίνου, νεαρός, προσπαθώντας να καλυτερέψει τη ζωή του όπως και πολλοί άλλοι Ναξιώτες, φεύγει μετανάστης στην Αμερική.

Ο παππούς Γιώργης

Τα στοιχεία,όπως τα παρουσίασε ο Ορεινός Αξώτης στο ιστολόγιό  του, καταγράφουν για  τους "Ναξιώτες μετανάστες στην Αμερική από το 1900 έως το 1925" ,ότι δυο Αγερσανιώτες  με το ίδιο ονοματεπώνυμο, Γεώργιος Καραμανής, ο ένας 29 ετών με το πλοίο Oceania φθάνει στην Αμερική την 24 Φεβρουαρίου 1911 και ο άλλος 20 ετών με το πλοίο Ivernia φθάνει στην Αμερική την 16 Αυγούστου του 1912.

Λόγω του ότι στον πίνακα δεν αναφέρονται τα πατρώνυμα δεν έχω τη δυνατότητα να προσδιορίσω ποιος εκ των δυο ήταν ο παππούς μου αλλά αυτό έχει δευτερεύουσα σημασία.

Ο θείος μου Κώστας Καραμανής,γιος του Γεώργιου Καραμανή , σε συζήτηση μας την 20^η Σεπτεμβρίου 2016 επιβεβαιώνει το ταξίδι του παππού αλλά θυμάται λιγοστά από  αυτό, και αυτά από σπάνιες αφηγήσεις του ίδιου του παππού Γιώργη.

Παρατίθεται αυτούσιος ο διάλογος μας.

Ο πάππος σου ήτανε στην Αμερική.

Ι. Ποιος πάππος;

K.Ο Γιώργης α…δεν τα ξέρεις. Πρέπει να κουβεντιάζομενε για να μαθαίνεις περισσότερα.

Ι.Πότε πήγε ο παππούς στην Αμερική πριν πάει στην Αλυκή;

K.Πριν.

Ο μπαμπάς μου είχενε πάει κοπέλι να πούμενε πριν πάει στρατιώτης.

Ι.Ειχε πάει ως φαντάρος στο μικρασιατικό πόλεμο.(λόγω μικρής ηλικίας θυμάμαι λίγα από τα γεγονότα που  είχε αφηγηθεί σε  εμένα ο παππούς).

Κ.Είχε πάει στον πόλεμο το 1918 και 1920 πότε ήτανε.Η πατρίδα τόνε ζήτησε.

Δεν ήτανε μόνο ο αφέντης μου(στην Αμερική).

Ητανε ο Ζιάννος(παρατσούκλι από το Αγερσανί) ο Κόπανος(παρατσούκλι από το Γλινάδο, το επώνυμο Καρεγλάς) πολλοί άνθρωποι και δουλεύανε εκεί και μας τόχενε πει  λοιπό ο αφέντης μου ότι τότε τους επιστράτρεψενε το κράτος και ήρθενε και δεν ηξαναπήενε.

Ι.Κάτι μου είχε πεί.Στην Αμερική όμως πως βρέθηκε ρε μπάρμπα;

Κ.Πήγανε για δουλειά. Η μάνα μου και η γιαγιά το ξέρεις ότι είχανε πάει ..

Ι.Στην Κωνσταντινούπολη..

Κ.Α!! μπράβο!!

Ι. Αυτό το θυμάμαι για αυτό ήξερε και τα γαλλικά.

Κ.Γιατί ηπαένανε.Γιατί την περιουσία, τα χωράφια που είχανε ήθελε να τα πάρει το κράτος γιατί ήτανε χρεωμένοι.Και πήγανε εκεί και δούλευε η γιαγιά για να τα ξεχρεώσει .

Ι.Πολλά χρόνια έκατσε ο παππούς στην Αμερική;

Κ.Ο μπαμπάς μου;
Λίγα ήτανε.Το μόνο που μούπενε ότι είχενε λέει ένα προαύλιο και το αφεντικό πουχενε το συνεργείο, να πούμενε τσι εργάτες, ηκανανε 12 λεφτά πάντα ηκάθουντανε (διάλλειμα).Και είχενε λέει λοιπό ένα μάρμαρο και ήθελενε να δοκιμάζει τσι πιο δυνατοί και πολλοί ηπαένανε και το σηκώνανε λίγο πάνω από τη γης και άλλοι το φέρνανε μέχρι εδώ άλλοι μέχρι εκεί,άλλοι μέχρι το ποδάρι. Τέλος πάντων καένας δεν είχενε καταφέρει να το σηκώσει.Και λέανε λέει του Κόπανου να σηκωθεί να πάει και δεν ηπαενενε και καμμιά φορά τον εσπρώξανε και πήενε και άμα τον ήδενε λέει ο εργολάβος του γνεφενε να φύει από κει για να μη σακατευτεί. Αλλά τον ήδενε λέει με το ζωνάρι και τοσφιγγενε σου λέει εφτός για να τα κάνει εφτά μήπως καταφέρει.Και ηπήενε λεει και όπως ήτανε το μάρμαρο το πιάνει λέει έτσι(δείχνει με τα χέρια) και το σηκώνει και του δίνει μια και πάει από πίσω ντου.

Ι.Είχα ακούσει  ότι ήτανε πολύ δυνατός αυτός ο άνθρωπος.

O παππούς λοιπόν μετά από αρκετά χρόνια φαντάρος και  ταλαιπωρίες στη Μικρασία γυρίζει στο χωριό, στον αγώνα του τόπου του και στην οικογένειά του. Λίγα χρόνια αργότερα προσλαμβάνεται ως φύλακας στην Αλυκή.

Ο Θείος Κώστας αναφέρει στην ίδια συζήτηση

Ι.Ο παππούς πότε πήγε εκεί θείε θυμάσαι ;

Κ.Ο παππούς ηπήενε ξέρεις πότε;Το 35 (1935).Εγώ ήμουνε 7-8 χρονώ.

Από εδώ και πέρα αρχίζει μια νέα περίοδος τρόπου ζωής της οικογένειας  η οποία ήτανε ταυτισμένη με τη ζωή στην Αλυκή.

Ποια ήταν όμως η Αλυκή του τότε;

Η λιμνοθάλασσα της Αλυκής αλλά και οι γύρω από αυτήν  εκτάσεις αποτέλεσαν τον  18^ο ,19^ο και τον 20^ο αιώνα  μεγάλο κεφάλαιο για την οικονομία και την διατροφή όχι μόνον του Αγερσανιού της χώρας  και των λιβαδίτικων χωριών αλλά ίσως και του νησιού συνολικά.

Για το λόγο αυτό η εκμετάλλευσή της παραγωγής αποτελούσε κρατικό μονοπώλιο με τα έσοδα του οποίου το ελληνικό κράτος αποπλήρωνε τα δάνεια που είχε πάρει από ξένες χώρες.(κάτι μας θυμίζει………)

Δημοσιεύει πάλι ο Ορεινός Αξώτης στο ιστολόγιό του  με τίτλο «οι αλυκές της Νάξου και τα ακατάλληλα λιμάνια της στα 1700»

«Το 1700 ο περιηγητής Tournefort στο βιβλίο του ‘’Ταξίδι στην Κρήτη και τις Νήσους του Αρχιπελάγους ‘’ στο κεφάλαιο για τη Νάξο γράφει :

… ο Ιωάννης Καμενιάτης , ο οποίος περιέγραψε την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς το έτος 904 , διηγείται πως ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε και οδηγήθηκε μαζί με άλλους στην Κρήτη σαν σκλάβος . Ο στόλος των Σαρακηνών που τους μετέφερε στην Κρήτη προσορμίσθηκε στη Νάξο για να απαιτήσει τον τακτικό φόρο υποτελείας , αλλά υπέφερε πολύ στο λιμάνι του Ιχθυοτροφείου (Ζωνταρίου ) που σήμερα ονομάζουν λιμάνι των Αλυκών , στα δεξιά του λιμανιού του Κάστρου .

Στο λιμάνι των Αλυκών , λοιπόν , πιάνουν ακόμη πολλούς κέφαλους και χέλια χρησιμοποιώντας φράχτες από καλάμια που είναι δεμένα μαζί . Οι φράχτες διπλώνουν σαν τα παραβάν . Τους τοποθετούν κατά τέτοιο τρόπο , ώστε τα ψάρια που έχουν μπει από ορισμένες εισόδους να μην μπορούν να βγουν . Παρόμοιους μηχανισμούς , αλλά πολύ μεγαλύτερους και πιο αποδοτικούς , χρησιμοποιούν στη διώρυγα της Μαρτίγκ της Προβηγκίας . Η εφεύρεση αυτή είναι πολύ παλαιά . Οι φράχτες των καλαμιών διατηρούνται επί μεγάλο διάστημα . Τους μεταφέρουν , όταν χρειασθεί , σαν τις περιφράξεις που φτιάχνουν για τις στάνες προβάτων .

Το δικαίωμα αλιείας , το τελωνείο και οι αλυκές της πόλης μισθώνονται στη Νάξο για 800 μόνο κορώνες . Αντιστοιχούν , λοιπόν , 12 – 15 μεζούρες αλατιού σε μια κορώνα και κάθε μεζούρα ζυγίζει 120 λίμπρες Γαλλίας .

Το λιμάνι των Αλυκών είναι ακατάλληλο για μεγάλα πλοία , όπως άλλωστε και τα άλλα λιμάνια του νησιού , που είναι όλα εκτεθειμένα στον βοριά ή στον σορόκο».

Πως διαμορφώθηκε όμως η Αλυκή του σήμερα;

Η Αλυκή της Νάξου είναι ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος παράκτιος υδροβιότοπος των Κυκλάδων,τόσο από άποψη βιοποικιλότητας και πληθυσμών,όσο και από την σπανιότητα των πουλιών που βρίσκουν προσωρινό ή μόνιμο καταφύγιο στα νερά των 1000 στεμμάτων του.
Η λιμνοθάλασσα είναι ενταγμένη σε εθνικές και διεθνείς συνθήκες προστασίας  τις οποίες ελάχιστοι σέβονται.

Εδώ αξίζει να γίνει μια αναφορά  για την διαδικασία αλλαγής του τοπίου της Αλυκής που έγινε τη δεκαετία του 1960 που  μου  έχουν αφηγηθεί  οι συγχωριανοί μου.

Λέγεται λοιπόν ότι οι Αγερσανιώτες διαμαρτύρονται εντόνως στον αείμνηστο Αριστείδη Πρωτοπαπαδάκη να κλείσει το φράγμα γιατί η θάλασσα κατέστρεφε  τα χωράφια τους και τα έκανε ακατάλληλα για την παραγωγή της πατάτας καθώς  και των άλλων καλλιεργειών.

Δικαίως βέβαια γιατί η γεωργία ήταν τότε η μοναδική οδός επιβίωσης των Αγερσανιωτών και κάθε τετραγωνικό μέτρο  πολύτιμο.

Η απάντηση του Πρωτοπαπαδάκη στις πιέσεις λέγεται επίσης ότι  ήταν . «Θα την κλείσω αλλά μια ημέρα θα το μετανιώσετε».

Η Αλυκή του 2015

Η Αλυκή του 2016.

Επιστροφή στην περίοδο λειτουργίας του αλατοπηγείου.

Απόσπασμα   από τη δημοσίευση του Ορεινού Αξώτη στις 4-12-2015

Διαβάζουμε στο Φ.Ε.Κ. με αριθμό φύλλου 108 της 14^ης Μαΐου 1911 :

΄΄ περί εγκρίσεως των πρακτικών της επαναληπτικής δημοπρασίας περί πενταετούς εργολαβίας της καλλιέργειας και συλλογής των αλάτων της αλυκής Νάξου

……. Έχοντας υπόψη τα πρακτικά της κατά την 5^η Μαΐου ενεργηθείσας δημοπρασίας περί πενταετούς εργολαβίας της καλλιέργειας και συλλογής των αλάτων της αλυκής Νάξου , για την οποίο παρουσιαστεί μόνο ένας μειοδότης ο Αντώνιος Ιωαν. Δημητροκάλης , προσενεχθείς με τιμή 11,50 δραχμών τις χίλιες οκάδες παραδιδόμενου άλατος , εγκρίνουμε τα πρακτικά αυτής της δημοπρασίας και καλούμε τον παραπάνω Α. Δημητροκάλη , όπως συμμορφωθεί προς όλους τους όρους της οικείας διακηρύξεως .

Αθήνα 12 Μαΐου 1911

Ο υπουργός

Εμμ. Α. Μπενάκης .

Ήταν τόσο μεγάλη η διακινούμενη ποσότητα που γίνονταν από οργανωμένο σωματείο.

«Στο Αγερσανί υπάρχει σωματείο Μεταφορέων Άλατος της Αλυκής Νάξου το οποίο μάλιστα κάνει απεργία για αύξηση της αμοιβής μεταφοράς. Το αίτημα γίνεται αποδεκτό από τον αρμόδιο Υπουργό ο οποίος ενέκρινε το ποσό που ζητήθηκε και ήταν 2 και 1/2 δραχμές κατά οκά αλατιού δηλαδή το 10% της αξίας του αλατιού όπως ήταν και προπολεμικώς σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Ναξιακό Μέλλον στις 15 Δεκεμβρίου 1945. Πηγή Βιβλίο ΑΓΕΡΣΑΝΙ - ΝΑΞΟΥ σελ.141-143».

Κάτω από αυτές τις συνθήκες λοιπόν το αλάτι ήταν σπουδαίο προϊόν και για το λόγο αυτό οι εγκαταστάσεις και η αποθήκευση έπρεπε να  φυλάσσονται από  περιπτώσεις κλοπής ή φυσικών καταστροφών.

Ο Γεώργιος Κωνσταντίνου Καραμανής (Κατσιμίδης),ο πατέρας της μητέρας μου προσλαμβάνεται το 1935  φύλακας εκεί και  μάλιστα ήταν  ο τελευταίος γιατί μετά άλλαξε η κρατική πολιτική και όλα εγκαταλείφθηκαν.

Οι εγκαταστάσεις με το πέρασμα των χρόνων  εξαφανίστηκαν,το νερό γλύκανε και μετά η περιοχή αποξηράθηκε  τα χαντάκια ξεράθηκαν επίσης και κάθε μορφή θαλάσσιας ζωής εξαφανίστηκε.

Απομεινάρι κτίσματος(καμάρας)
Φωτ.2016

Απομεινάρια κτισμάτων
Φωτ.2016

Σήμερα η ύπαρξη του αεροδρομίου,το εφετινό (2016) ξερό τοπίο  και η παράνομη και απαράδεκτη ρίψη απορριμμάτων έχουν αφαιρέσει κάθε ίχνος της κάποτε έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας.

Ο "Κατσιμίδης" υπηρετεί νυχθημερόν ως φύλακας στην Αλυκή και η οικογένειά του χωρίζεται μεταξύ χωριού και Αλυκής. Τα κορίτσια, η Μαρία που είχε τη φροντίδα του σπιτιού και των μικρότερων αδελφιών και της λαλάς Μαρίας,η Άννα και η Φωτεινή και ο γιος του Κώστας  μοιράζουν τη ζωή τους στο χωριό και στα κτήματα της οικογένειας  και εκείνος μόνιμα στην Αλυκή ενώ η γυναίκα του  η γιαγιά Καλλιόπη (Καλή) πότε στο χωριό και πότε στην Αλυκή.

Η γιαγιά Καλή

Αριστερά η λαλά Μαρία και δεξιά η λαλά Καλή στα νιάτα τους

Αφηγείται ο θείος Κώστας:

Ι.Και πήγε το 1935 ο παππούς και απλά ο παππούς φύλακας ήτανε ουσιαστικά.

Κ.Φύλακας.

Ι.Μούλεγε η μάνα μου ότι αυτή και οι θείες πηγαίνανε που και που εκεί αλλά η οικογένεια έμενε στο πάνω χωριό.

Κ.Ναι μόνο η Άννα έμεινε μερικές μέρες και η συγχωρεμένη η λαλά Μαρία (μητέρα της γιαγιάς Καλής)ερχότανε εκεί και καθίζανε και έστελνε τη θυατέρα τζι  τη μάνα μου στο χωριό τις καλές ωραίες ημέρες και τις γιορτές π.χ. των Χριστουγέννων και φρόντιζε το σπίτι και τα παιδιά.

Η γιαγιά(λαλά) Μαρία

Το σπίτι στο χωριό ήτανε γονικό φαίνεται του Βασίλη του Καπρή.

(ο πατέρας της γιαγιάς  Καλής)

Ι.Ταλαιπωρίες…Πόσα χρόνια έκατσε ο παππούς στην Αλυκή  και πότε πήρε σύνταξη από εκεί;

Κ.Τη σύνταξη πρέπει να την πήρε, θα σου πω εγώ, γύρω στο 1949 στα πρόθυρα του 1950.

Ήτανε και στην τράτα ο παππούς με τσι Σέργηδοι. Άλλοι περάσανε κατοχή εκτελέσεις…

Η Αλυκή όμως,εκτός των άλλων συνδέθηκε και με τα έθιμα του χωριού και κυρίως της Καθαρής Δευτέρας όπου όλοι οι Αγερσανιώτες και πολλοί Χωραίτες,Γλιναδιώτες μαζεύονταν και διασκέδαζαν τρώγοντας τα θαλασσινά της  με τα υπόλοιπα σαρακοστιανά, το ντόπιο κρασί και χόρευαν με τους γλυκούς ήχους της τσαμπούνας των Εργηδων Γιώργη,Βασίλη και Βαγγέλη Πολυκανδριώτη και με την φιλοξενία του  οικοδεσπότη Γιώργη Καραμανή (Κατσιμίδη).

Μια Καθαρή Δευτέρα στην Αλυκή

Ζήτησα από το θείο με την ευκαιρία  να μου πει, αν θυμάται, πως γινότανε η παραγωγή του αλατιού γιατί πολλοί πιστεύουν ότι το αλάτι δημιουργείται από την εξάτμιση του αλμυρού νερού και μόνο.

Θα παραθέσω την αφήγησή του αν και το κύριο θέμα δεν είναι η παραγωγή και συγκομιδή του αλατιού της Αλυκής.

Ι.Τότε χτίστηκε και η καμάρα;(δηλαδή το 1935 που πήγε ο παππούς).

Σημ.Καμάρα ήταν το κτίριο διαμονής του φύλακα και δίπλα το κτίριο των μηχανολογικών εγκαταστάσεων.

K.Ήτανε.

Ι.Ητανε άλλος πριν εκεί;

Κ.Θα σου πώ.Ητανε ένας,δεν ήτανε δηλαδή τεχνίτης εκπαιδευμένος αλλά ήξερενε.

Ήτανε ο μπάρμπα Γιώργης που λέανε.

Ι.Αγερσανιώτης ήταν αυτός;

Κ.Αγερσανιώτης.

Ι.Από ποια οικογένεια ήτανε αυτός;

Κ.Την οικογένεια του δεν την ηξέρω εγώ από πού ήτανε

Ι.Αρα ήτανε κτισμένο το αλατοπηγείο και η καμάρα.

Κ.Εν πάσει περιπτώσει αυτός το πηζενε το αλάτι και το μαντρώνανε  και το κουβαλούσανε κάτω τσι ασκέλες εκεί που ήτανε ένας κέδρος και ήτανε του Σακκουλά(παρατσούκλι του γερο Αρτσάνου) και το σωριάζανε.

Ετότες, με τζιμπίλια στην πλάτη το πέρνανε το αλάτι οι εργάτες και το παένανε εκεί (και το σωριάζανε).

Μετά κόπηκενε αυτό και ήμπηκενε ο Σινασκέρης μέσα και φτιαχτήκανε οι γούρνες αυτές(αυλές),και ο μύλος.

Ι.Ο Σινασκέρης ποιος ήτανε από τη χώρα ήτανε;

Κ.Αυτός ήτανε Μικρασιάτης με επώνυμο Σινασκέρης.

Ι.Και αυτός το εκσυγχρόνισε έβαλε μύλο έφτιαξε αυλές;

Κ.Αυτός δεν ξέρω αν ταφτιαξε γιατί και το σπίτι ήτανε αλλά αυτός ήτανε τεχνίτης.

Αυτός λοιπό ήχενε γράδο και γραδάριζενε το νερό.Ηχενε καζάνια και το παίρνε το νερό από την αλυκή και τοβανενε στο καζάνι.Αμα ήπερνενε μια ορισμένη θερμοκρασία τόβανενε σε ένα άλλο και το φερνενε σε μια θερμοκρασία και μετά τοβανε σε μια αυλή που ήτανε δίπλα του αλατιού και άμα ήπερνε τσι ανάλογοι βαθμοί τούριχνε νερό σιγά σιγά και το νερό ήπηζενε και έτσι γινότανε το αλάτι.

Ι.,Δεν γινότανε από τον ήλιο που εξάτμιζε το νερό και έμενε το αλάτι;

Κ.Οχι τεχνικά γινότανε και έβγανε αλάτι χοντρό που με τσεκούρι κοβότανε σε ορισμένες αυλές.

Ο παππούς "Κατσιμίδης" μετά τη σύνταξη έζησε ειρηνικά για πολλά χρόνια με τη γιαγιά Καλή στο απάνω χωριό και στα πολύ γεράματα στην Αρακοπούλα παίζοντας την αγαπημένη του πρέφα στα καφενεία του κάτω χωριού.

Μια μικρή δική μου συνεισφορά στην μνήμη του.

Νησάκι Μαντώ ή το νησί της Παναγίας

Νησάκι Μαντώ ή το «νησί της Παναγίας» για τους παλιούς Αγερσανιώτες

      Η γεωγραφική του θέση απεικονίζεται στον χάρτη  της Νάξου και η πρόσβαση σε αυτό  γίνεται είτε με τα πόδια αν το επιτρέπει η κατάσταση της θάλασσας,που συνήθως το επιτρέπει, είτε με πλωτό μέσο βαρκούλα,κανώ κ.α.

Το νησάκι Μαντώ όπως είναι και η επίσημη γεωγραφική ονομασία του, έχει  πετρώδες έδαφος, προς την ανατολή και το βορρά είναι κατάφυτο από αρμυρίκια και η παραλία του αποτελείται από ποριά που λέμε οι ντόπιοι(σαν κοραλλιογενή ή μπορεί και ηφαιστειογενή αιχμηρά  πετρώματα ). Το καλοκαίρι επίσης  τα  κρινάκια της θάλασσας απλώνονται ως δάσος δημιουργώντας ένα καταπληκτικό σκηνικό.

Ποριά

Κρινοδάσος

Τους καλοκαιρινούς μήνες το νησάκι επισκέπτονται αρκετοί ντόπιοι και ξένοι τουρίστες διερωτώμενοι προφανώς για την ύπαρξη και την  χρήση των γκρεμισμένων κτιρίων του καθώς επίσης και κάποιοι ερασιτέχνες ψαράδες ή και ντόπιοι ψαροντουφεκάδες όπως  εποχιακοί συλλέκτες αχινών.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ-ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΝ ΑΝΑΔΕΥΤΗΡΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

       Στο βιβλίο ΑΓΕΡΣΑΝΙ και στο κεφάλαιο Αλυκή - Αλατοπηγείον υπάρχει η εξής  σχετική αναφορά.

       "Παλιότερα στην σημερινή τοποθεσία του υπό κατασκευή αερο­δρομίου και δυτικά αυτού υπήρχε μια μεγάλη λιμνοθάλασσα η οποία εχρησιμοποιείτο ως εκτροφείο ψαριών. Οι ψαράδες, που την νοίκια­ζαν, την έφραζαν από την θάλασσα με καλάμια γι' αυτό και η τοποθε­σία που ήταν ο φράχτης ονομαζόταν Καλαμωτά. Αυτή ήταν εκεί που είναι το σημερινό τσιμεντένιο φράγμα.

       Στη μέση των Καλαμωτών είχε στόμια με μάντρες πάλι από κα­λάμια. Εκεί μαντριζόταν ορισμένα ψάρια που ο ψαράς τα έπιανε όπο­τε ήθελε. Τα υπόλοιπα τα ψάρευε μέσα στη θαλασσόλιμνη, με μια πλατιά στο κάτω μέρος βάρκα που την έλεγαν «κουρίτα» και αντί για κουπιά χρησιμοποιούσε κοντάρι για να την σπρώχνει και να προχω­ρά μέσα στη θαλασσόλιμνη. Εκτός από ψάρια υπήρχαν καβούρια, α­χιβάδες (όστρακα), γαρίδες, χέλια. Όλα αυτά έμπαινε όποιος ήθελε και τα ψάρευε, εκτός βέβαια από τα ψάρια που δεν άφηνε ο ψαράς. Κατά τον χειμώνα έρχονταν διάφορα υδρόβια πτηνά και κατοικούσαν μέσα.

Φωτ.αρχείου Στέφανου Κληρονόμου

………..Ο ψαράς είχε το σπίτι του στο νησάκι που είναι στα βόρεια της λίμνης της Αλυκής. Το σπιτάκι αυτό υπάρχει ακόμα και σήμερα. Το νησάκι αυτό λεγόταν «νησί της Παναγίας» γιατί κάποτε υπήρχε εκεί εκκλησία της Παναγίας η οποία γκρεμίστηκε. Μάλιστα λένε πως την Αγία Τράπεζα που ήταν από μάρμαρο την πήρε κάποιος Αγερσανιώτης και την έκανε πέτρα (βάση) για την καμπάνα της μαγγανομηχανής του. Ο Σπύρος Καραμπάτσης του Γιακουμή από την Στελίδα βρή­κε τα ίχνη της εκκλησίας και άρχισε να την χτίζει με την συνδρομή και την συμπαράσταση των κατοίκων αλλά τον σταμάτησαν οι αρμό­διες αρχές για άγνωστους λόγους".

Η ιστορία του νησακιού και των κτισμάτων  που υπάρχουν σε αυτό συνεχίζεται και συμπληρώνεται τώρα  με την αφήγηση του Κώστα Γεωργίου Καραμανή (Κατσιμίδη ), του θείου μου,ύστερα από τη  συζήτηση που είχαμε εφέτος στις 20 Σεπτεμβρίου του 2016.

 Παραθέτω απομαγνητοφωνημένη και στην τοπική μας διάλεκτο τη μεταξύ μας συνομιλία:

E.Τι είναι εκείνα τα βουλισμένα κτίρια στο νησάκι;

A.Ητανε  εκκλησία.(εννοεί το δεύτερο κτίσμα προς το βορρά και τη χώρα).

Διακρίνεται στο βαθος το δευτερο κτίριο

Κάποια Παναγία ήτανε και προσπαθούσε ο γέρο Kουτσογιάκουμος να τηνέ(να την) σηκώσει και δεν τον αφήνανε.

Όταν πέθανε ο γέρος,ο γιος του Σπύρος, (αναφέρεται παραπάνω και διασταυρώνεται ότι πρόκειται για τον Αγερσανιώτη και Στελιδιώτη Σπύρο Καραμπάτση του Γιακουμή (Ιάκωβου) είδενε ότι τα πολεμούσα εγώ (εννοεί ότι ο Καραμπάτσης  είδε  ότι ο θείος Κώστας  γνώριζε την τέχνη του κτισίματος} και με πήρενε (πήρε) και πήαμενε (πήγαμε) δυο μέρες εκεί και ίσιαχνα (έχτιζα) εγώ το κελί (εννοεί το κύριο μέρος του ναού) και το σήκωσα καμιά πενηνταριά πόντοι απάνω (πάνω) αλλά μετά ήρθενε (ήρθε) πάλι και μας ησταμάτηξενε (σταμάτησε)  ο Σύλλογος του κυνηγιού.

Ε.Ο Βασίλης ο Πολυκανδριώτης μου είπε πως ήτανε για τα ψάρια.

Α. Οι ψαράδες ήτανε εκεί που είναι το σπίτι .(εννοεί το μπροστινό κτίριο).

Το σπίτι των Ψαράδων

Ε.Στο νησάκι που περπατάς με τα πόδια και πας απέναντι;

Α.Τώρα περπατάς με τα πόδια.Πρώτα ήτανε ένα αυλάκι που σχηματίζανε τα νερά και βάζανε το κοντάρι(μακρύ ξύλο που σπρώχνανε τη βάρκα αντί για κουπί) και δεν πάτωνε γιατί ήτανε πολύ βαθιά τα νερά.

Αυτά όλα κλείσανε και από το Ταλιάνι (αγερσανιώτικη ονομασία της περιοχής) να πάει απέναντι στο βουνό είχενε (είχε) θάλασσα που εγώ που ήμουν κοπέλι (νεαρό αγόρι) τότε που πάενα (πήγενα) δα για το εκκλησάκι  το νερό ήτανε μέχρι εδώ (το στήθος).

Ε.Υπάρχουν δυο κτίσματα ένα μπροστινό που μοιάζει σαν πύργος και πίσω το δεύτερο.Το δεύτερο ήτανε το εκκλησάκι;

Α.Το δεύτερο ήτανε το εκκλησάκι. Το βορινό. Αυτό δεν το τελειώσανε και εγώ τόβρηκα (το βρήκα) έτσι εγκατελειμένο (εγκαταλειμμένο) , βουλισμένο (γκρεμισμένο) και είχενε (είχε) το σχήμα το βολτάκι (το βόλτο που γίνεται στο ιερό) το ιερό.

Ε.Τώρα αυτά είναι βουλισμένα είναι πεσμένα κάτω και δεν φαίνονται. Το πρώτο κτίριο το είχανε οι ψαράδες;

Α.Οι ψαράδες ναι.

Άλλη άποψη του σπιτιού των ψαράδων

Ε.Ποιοί ψαράδες Αγερσανιώτες;

Α.Οχι.Ητανε Σαμιώτες.

Ε.Σαμιώτες;

Α.Σαμιώτες.Μα έλα δα που δεν θυμάσαι το Μάρκο τον Ψαρά(Αδελφουλάκο).Ο Γιώργος ο Ψαράς ο αδελφός του ο Μανόλαρος πουχενε (που είχε) την Ολυμπία από το χωριό μας. Ο Μανόλης ο Καρεγλάς δεν είχενε (είχε) πάρει την Ολυμπία του Ψαρά;

Αυτοί λεγότανε Αδελφουλάκιδοι.(εννοεί τον πατέρα και όχι το Μάρκο που ήτανε νεότερος).

Το Ταλιάνι λοιπό ήβγενενε (έβγαινε) στη δημοπρασία γιατί ήτανε κρατικό και αυτοί ήτανε οι μειοδότες και κάνανε εκεί κουσλούκια (φράγματα) με καλάμια.Φράζανε (κλείνανε) τα κουσλούκια απάνω εκεί κοντά και το ψάρι άμα ήμπενενε (έμπαινε) μέσα δεν ημπρόριενε (μπορούσε)  νάβγει (βγει).

Ε.Και ήτανε μονοπώλιο;

Α.Ναι Το Ταλιάνι ήτανε του κράτους και η Αλυκή ήτανε κρατικιά και το ταλιάνι κρατικό .Το βάζανε στο ενοίκιο και ήβανενε (έβαζε-κατέθετε)   προσφορά ο Αδελφουλάκος και τόπαιρνε.Το σπιτάκι ήτανε για τον Αδελφουλάκο και ζούσε εκεί με τη γυναίκα του και την οικογένειά ντου(του).Σιγά σιγά αφού πάτησε(γέρασε) στην ηλικία φύγανε και πήγανε στη χώρα.

'Ηρχουντανε λοιπό το βραδύ στο τρατοπούλι (ειδική ψαρόβαρκα) ,κουλουμπούσανε (κολυμπούσανε)  βάνανε το δίχτυ και μετά το τραβούσανε και ότι είχενε (είχε) μέσα το μαζώνανε(μαζεύανε).

Χέλια,ψάρια κ.λπ.

Ε.Τα πουλούσανε και παίρνανε τα λεφτά;

Α.Κάλα (λέξη που σημαίνει κατάφαση σαν το ναι).Αυτοί παένανε (πηγαίνανε) στο τρατοπούλι οι δικοί μας (εννοεί αγερσανιώτες) ηρχουντανε (ερχότανε) ο Μανόλαρος (ο Μανόλης ο Καρεγλάς),ο Νικολός (Νικόλας Κάβουρας παρατσούκλι Νικολός),καμιά φορά ο Βασίλης ο Καρεγλάς,ο Αντώνης ο Πρεβόλης δουλεύανε το τρατοπούλι και παίρνανε τα ψάρια που θέλανε να φάνε και ότι απόμενε τόπερνε ο Ψαράς και τα πούλιενε (πουλούσε).

Ε.Αρα το πρώτο κτίριο ήτανε για τους ψαράδες και το δεύτερο εκκλησία που δεν τέλειωσε ποτέ.

Α.Ναι αλλά ήτανε εκκλησία.Την ηξερενε (ήξερε) ο Κουτσογιάκουμος και ήθελενε (ήθελε) να την αναγείρει (αναστηλώσει) επειδή τόχενε (το είχε) δει στον ύπνο του.

Ε.Από τότε οι κυνηγοί εμποδίσανε να φτιαχτεί πάλι η εκκλησία;

Α.Ναι αυτοί.Παένανε (πηγαίνανε-βαζανε) κουνέλια απάνω (επάνω στο νησάκι) για να μεγαλώνουνε και γεννούσανε κιόλας  και μετά  τα βγάνανε όξω (έξω) στον Πύργο (το βουνό) και παντού (εννοεί στο νησί) για να τα κυνηγούνε αλλά να  τι έγινε να πούμενε (πούμε) με τα κουνέλια.

Πέσανε ποντίκια μεγάλα που φέρανε τα καράβια που ξεφορτώνανε άχερα (άχυρα) τα οποία ήτανε καταστρεπτικά και στις παραγωγές σε όλα, στα καρπούζια στις ντομάτες σε όλα και φωνάζαμενε (διαμαρτυρόμασταν) όλοι μας και δεν ημπορούσανε (μπορούσανε) να τα καταστρέψουνε παρά μόνο με αεροψεκαστήρα και ησκέβγουντανε (σκεπτόντουσαν) τότες και δεν ρίξανε αεροψεκασμό γιατί ησκοτώνανε (σκοτώνανε) και τα κουνέλια αλλά τους ήκαμενε (έκανε) η ανάγκη για να καταστρέψουνε τα ποντίκια και καταστραφήκανε και τα κουνέλια.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Όταν είχα προτείνει, ως μέλος του Δ.Σ., στο Δ.Σ του Συλλόγου Αγερσανίου την αποτύπωση της ιστορίας του χωριού συμπεριλαμβανομένων των μύθων, θρύλων και των παραδόσεων του με τη μέθοδο της ζωντανής καταγραφής ανθρώπων,πηγών της, μέσω μαγνητοφώνησης  και στο Δ.Σ αναπτύχθηκε ένας διστακτικός σκεπτικισμός εάν και κατά πόσο μπορούμε να καταφέρουμε να παρουσιάσουμε μια τέτοια δουλειά και εγώ  ο ίδιος δεν είχα κατανοήσει ότι έστω και μόνος μου έπρεπε να βιαστώ να κάνω κάτι γιατί οι πηγές φεύγουν.

Στις 20 Σεπτεμβρίου του 2016 ο θείος μου,αδελφός της μητέρας μου Κώστας Καραμανής (Κατσιμίδης), γνώστης της περιοχής που αναφέρομαι, πάνω στη συζήτηση μου είπε την εξής πολύ σημαντική κουβέντα «Πρέπει να κουβεντιάζομενε(κουβεντιάζουμε) για να μαθαίνεις περισσότερα».

Σήμερα οι δυνατότητες πληροφόρησης είναι πλέον ελάχιστες έως ανύπαρκτες.

Παρόλα αυτά θα γίνεται μια προσπάθεια διάσωσης. 

Νεόδμητα ξωκλήσια στο Αγερσανί(Μέρος Δ)

ΝΑΞΙΑΚΑ(ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΝΑΞΙΑΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ)

                                     Τόμος 5/2015                                

        Νεόδμητα Ξωκλήσια (1994-2014) στο Αγερσανί Νάξου:

  Παράδοση και νεωτερικότητα

      ΜΑΡΙΑ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟΥ(Φιλόλογος)

Οι εικόνες των Αγίων και η διάταξή τους στους  τοίχους

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες της Μαρίας Στυλιανού Κάβουρα, στην εκκλησία του Αγ. Αρσενίου παλαιότερα υπήρχαν εικόνες διάφορων διαστάσεων σε τζάμι, που κρέμονταν στους τοίχους. Στις μέρες μας, οι μοναδικές εικόνες της εκκλησίας είναι εκείνες που εντάσσονται στην ευρεία κατασκευή του τέμπλου. Στο εκκλησάκι του Αγ. Εφραίμ οι εικόνες φέρουν τζάμι και παρατίθενται η μία δίπλα στην άλλη στους τοίχους της αριστερής και δεξιάς του πλευράς, Η διάταξη αυτή, και ό,τι έπεται, αποτελούν ασφαλώς μια θαυμάσια εξεικόνιση της διαμορφούμενης —συν τω χρόνω— λαϊκής αισθητικής και παράλληλα ένα ακόμη θέμα μελέτης για τη Σύγχρονη Λαο­γραφία. Στην Αγ. Παρασκευή και στον Αγ. Φανούριο οι εικόνες είναι ξύλινες. Στο δεύτερο —ειδικότερα— ναΐσκο είναι ομαδοποιημένες επάνω σε ένα ξύλινο τελάρο, εκατέρωθεν των τοίχων, και τις φωτίζουν καντηλάκια (εικ, 11) Τα ξωκλήσια των Αγ. Ραφαήλ και Ανάληψης συνδυάζουν εικόνες ξύλινες και εικόνες με τζάμι, με τη δι­αφορά ότι στο πρώτο υπάρχουν και δύο επιπρόσθετες εικόνες επιχρυσωμένες. 

Οι υπόλοιπες είναι σε τυχαία διάταξη στους τοίχους, ενώ στην Ανάληψη του Χριστού, έχει αποφασιστεί από την ιδιοκτήτρια του να αγιογραφηθεί ο κάθε τοίχος με κριτήριο το φύλο των Αγίων. Από την άλλη, η περίπτωση του Αγ. Κοσμά του Αιτωλού, όπως έχουμε προαναφέρει, είναι ιδιάζουσα, με συνέπεια οι τοίχοι της να μην κοσμούνται από εικόνες.

Εικ.11

Γ. Αφιερώσεις εικόνων

Πολλές είναι οι αφιερώσεις εικόνων προς τιμήν του Αγίου Αρσενίου, συμπεριλαμβανομένης της εικόνας της Παναγίας καθώς και μικρότερων εικονιδίων που δόθηκαν ως τάματα. Το ίδιο ισχύει για το ξωκλήσι του Αγ. Εφραίμ, του οποίου οι ιδιοκτήτες δέχτηκαν δύο εικόνες από συγγενικά τους πρόσωπα, αλλά και γι' αυτό του Αγ. Ραφαήλ στο οποίο αφιερώθηκαν η εικόνα του Ιωάννη του Ρώσου και της Αγ. Παρασκευής. Αφιερώσεις μικρών εικόνων συναντάμε και στο εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής, όχι όμως και στον Άγιο Φανούριο, διότι οι ιδιοκτήτες του αποφάσισαν να μη δέχονται αφιερώσεις. Τέλος, αναφέρουμε τον ναό του Αγ. Κοσμά του Αιτωλού, στον οποίο, λόγω της ειδικής του φύσεως, δεν έχουμε αφιερώσεις εικόνων.

Δ. Στασίδια και καθίσματα

Το «πρότυπο» ξωκλήσι δεν διαθέτει ούτε καθίσματα ούτε στασίδια, άρα παραβαίνει τον κανόνα, αν και θεωρούμε πιθανότερο ότι κάποτε τα διέθετε. Το μόνο νεόδμητο ξωκλήσι που «συμμερίζεται» την «αλλοιωμένη παράδοση» του παλαιότερου είναι του Κοσμά του Αιτωλού. Της Ανάληψης του Κυρίου και της Αγίας Παρασκευής εν μέρει ακολουθούν το παράδειγμα του Αγ. Αρσενίου, αφού δεν έχουν μεν στασίδια, έχουν όμως ξύλινες καρέκλες. Αντιθέτως, στασίδια έχουν οι Άγ. Εφραίμ, Άγ. Ραφαήλ και Αγ. Φανούριος.

 Επαναλαμβάνουμε, εν είδει προσωπικού σχολίου, ότι η απουσία στασιδιών οφείλεται μάλλον σε οικονομικούς λόγους ή λόγους εξοικονομήσεως χώρου. Οι καρέκλες είναι το νεωτερικό στοιχείο, είναι επιπλέον λειτουργικότερες, μεταφέρονται ή μετατίθενται ευκολότερα.

Ε. Αναλόγιο

Τα αναλόγια των ξωκλησιών, συμπεριλαμβανομένου και του «προτύπου», είναι κατά παράδοση ξύλινα, εκτός αυτού της Αγίας Παρασκευής που είναι μεταλλικό.

ΣΤ. Κηροπήγια

Η παράδοση σχετικά με τα κηροπήγια διατηρείται, εφόσον όλα τα καινούργια εκκλησάκια έχουν μεταλλικό κηροπήγιο.

Ζ. Πολυέλαιος

Στο «πρότυπο» ξωκλήσι, του Αγ. Αρσενίου, παλαιότερα, υπήρχε ένας μεταλλικός πολυέλαιος. Τώρα έχει αντικατασταθεί από μικρά (νεωτερικά) ηλεκτρικά φωτιστι­κά τοίχου που αδιαμφισβήτητα δίνουν πιο κατανυκτικό τόνο στη Θεία Λειτουργία και τις άλλες τελετουργίες. Τα νέα ξωκλήσια, με εξαίρεση τον Κοσμά τον Αιτωλό που φωτίζεται όπως ακριβώς η «πρωτότυπη» εκκλησία έχουν πολυέλαιο. Οι διαφορές τους έγκεινται ως προς το υλικό του. Συγκεκριμένα, ο Αγιος Εφραίμ, η Ανάληψη του Κυρίου και η Αγία Παρασκευή διαθέτουν μεταλλικό πολυέλαιο, όπως η προγενέστερη εκδοχή του Αγ. Αρσενίου, ενώ οι Άγιοι Ραφαήλ και Φανούριος φω­τίζονται από έναν κρυστάλλινο πολυέλαιο. Με αυτόν τον τρόπο, η υπόσχεση που είχε δώσει κάποτε στον Άγιο Φανούριο η ιδιοκτήτρια του ξωκλησιού του, ότι δηλαδή θα οικοδομούσε τον ναό με τα ίδια υλικά που θα έχτιζε και το σπίτι της, έγινε πράξη.

Η. Το δάπεδο

Το δάπεδο της «πρότυπης» εκκλησίας είναι μωσαϊκό πλακάκι, αλλά αυτή εί­ναι μια σύγχρονη πρακτική. Δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε πώς ήταν παλαιότερα. Πιθανότατα το δάπεδο να αποτελούνταν από μεγάλες μαρμάρινες πλάκες. Εάν ισχύει αυτό, τότε το ίδιο χαρακτηριστικό το εντοπίζουμε και στην Αγία Παρα­σκευή. Στα υπόλοιπα νεοϊδρυθέντα ξωκλήσια συναντάμε πλακάκι που είναι συ­νήθως μάρμαρο ή γρανίτης, αμφότερα πάντως υλικά που προσδίδουν γόητρο πρωτίστως στους κτίτορες και δευτερευόντως στον ιερό χώρο. Εν αντιθέσει, ο Άγιος Κοσμάς έχει τσιμέντο, προς αποφυγή πολυτέλειας που δεν συνάδει με τον χαρακτήρα της εκκλησίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο δάπεδο της Ανάληψης του Χριστού και του Αγίου Ραφαήλ υπάρχει μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφο τον βυζαντινό δικέφαλο αετό, μια προσθήκη που σχετίζεται μάλλον με την αισθητική αλλά κυρίως τη λόγια ιδεολογία των ιδρυτών τους.

Θ. Οι τοιχογραφίες

Το ξωκλήσι του Αγίου Αρσενίου δεν φέρει τοιχογραφίες. Το παράδειγμα του ακολουθούν τα ξωκλήσια των Αγίων Εφραίμ, Φανουρίου, Ραφαήλ και Κοσμά του Αιτωλού. Από το 2014 όμως, έχουν τοιχογραφηθεί τόσο οι τοίχοι όσο και ο θόλος του Αγίου Αρσενίου. Συγκεκριμένα, στο κέντρο του θόλου βρίσκεται η τοιχογραφία του Παντοκράτορα και της Παναγίας που περιβάλλονται εκατέρω­θεν από δύο μορφές Αγίων. Στην Αγία Παρασκευή, οι τοίχοι κο­σμούνται επίσης από τοιχογραφίες Αγίων. Λιτή μεν, δεσπόζουσα δε, είναι η τοιχογραφία στον θόλο του ιερού όπου δύο χερουβίμ τείνουν το χέρι τους προς το «ιερόν μανδήλιον» του Χριστού, ανάμεσά τους (εικ. 12). 

Τοιχογραφημένη είναι και η εκκλησία της Ανάληψης του Κυ­ρίου, και μάλιστα οι ιδιοκτήτες της έχουν δεχτεί αφιερώσεις τοιχογρα­φιών αντί εικόνων - ταμάτων. Στο ιερό, αναπαρίστανται ο Ιησούς με δύο Αγίους και στον θόλο η Πλα­τυτέρα των Ουρανών. Καθώς ει­σερχόμαστε, στα δεξιά του ναού υπάρχει μια συνεχής τοιχογραφία με έξι φιγούρες Αγίων. Τέλος, τοιχογραφημένα είναι και τα τμήματα του τοίχου που βρίσκονται δεξιά και αριστερά του τέμπλου.

Εικ.12

Τα πανηγύρια των ναϋδρίων

Τα πανηγύρια τους, με τα οποία θα ασχοληθούμε στη συνέχεια, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της εορτής προς τιμήν του τιμώμενου Αγίου. Πέραν όμως της θρησκευτικής τους σημασίας, επιτελούν κι ένα κοινωνικό ρόλο. Είναι μια ευκαιρία συνάντησης των κατοίκων του χωριού και συνάμα άλλων επισκεπτών. Είναι γνωστός στη Λαογραφία ο πολυσχιδής χαρακτήρας τους και δεν απαιτείται εδώ ειδικότερη αναφορά.

Συνοπτικά, όλων των εκκλησιών τα πανηγύρια έχουν περίπου την ίδια μορφή, δηλαδή εσπερινός την παραμονή ή όρθρος ανήμερα, αρτοκλασία, κεράσματα και προσκύνηση της εορτάζουσας εικόνας του Αγίου στον αυλόγυρο του ξωκλησιού. Τα κεράσματα και τα φαγητά που προσφέρονται στους πιστούς είναι εναρμονι­σμένα με το θρησκευτικό χαρακτήρα της ημέρας. Είναι δηλαδή είτε αρτύσιμα είτε νηστίσιμα.

Οι οικογένειες των κτιτόρων είναι εκείνες που αναλαμβάνουν την περιποίηση του χώρου, εκτός του Αγ Αρσενίου (την έχει αναλάβει με αγάπη και έμπρακτο ενδιαφέρον εδώ και τόσα χρόνια η οικογένεια της Μαρίας Στυλ. Κάβουρα) και του Κοσμά του Αιτωλού, τον οποίο φροντίζει ο κηπουρός της περιοχής, που δι­αμένει μόνιμα εκεί με την οικογένειά του. Όσον αφορά στα κεράσματα, σε όλα τα πανηγύρια υπάρχει οργάνωση στο μοίρασμά τους. Τέλος, οι εορτασμοί των πανηγυριών δεν συνοδεύονται από ζωντανή μουσική.

Αγίου Εφραίμ: Την παραμονή γίνεται ο εσπερινός και ανήμερα το πρωί η Θεία Λειτουργία. Στη συνέχεια, πάνω σε τραπέζια που στήνονται έξω από την εκκλησία, τοποθετούνται φαγητά και κρασί, προσφερόμενα από την οικογένεια και από όποιον άλλο επιθυμεί. Επίσης, το προσκυνητάρι του Αγίου εκτίθεται προς προσκύνηση στην αυλή.

Αγίου Φανουρίου: Την παραμονή τελείται πανηγυρικός Εσπερινός που συν­δυάζεται με γεύμα ή γλυκό Η αυλή στρώνεται με μυρτιές και κρινάκια, μοιρά­ζονται φανουρόπιτες και ευλογιές. Ανήμερα, πραγματοποιείται Όρθρος και Θεία Λειτουργία με τρισάγιο στους κτίτορες και παππούδες που κληροδότησαν το οικόπεδο όπου ανεγέρθη η εκκλησία, αγιασμό και λιτανεία γύρω από το σπίτι. Συνήθως, παρατίθεται πρωινό σε ατομικές συσκευασίες πάνω σε τραπέζια.

Αγίου Ραφαήλ: Τη Δευτέρα του Πάσχα γίνεται εσπερινός. Την Τρίτη, γίνεται Θεία Λειτουργία και έπειτα λιτανεία γύρω από το ξωκλήσι που καταλήγει σε φαγοπότι. Η οικογένεια αναλαμβάνει να φέρει δικό της φαγητό και κρασί, αλλά όποιος επιθυμεί να συνεισφέρει φέρνει γλυκά κεράσματα. Για τον λόγο αυτό, στήνονται στον αυλόγυρο της εκκλησίας τραπέζια και κάθε χρόνο υπάρχει κάποιος που αναλαμβάνει να σερβίρει το φαγητό σε μερίδες.

Κοσμά του Αιτωλού: Στις 24 του Αυγούστου τελείται η Θεία Λειτουργία. Προσφέρονται κεράσματα (καφές, κουλουράκια κλπ.) από τις γυναίκες του χωριού και τους καταστηματάρχες ως δωρεά. Ακόμη, για τις ανάγκες του πανηγυριού μεταφέρονται φορητά χρηστικά αντικείμενα (π.χ. καθίσματα), τα οποία —όπως είδαμε παραπάνω— η εκκλησία δεν διαθέτει, εξαιτίας της λιτότητάς της.

Ανάληψης Χριστού: Το πανηγύρι εδώ ακολουθεί το τυπικό τελετουργικό των πανηγυριών της Νάξου. Θεία Λειτουργία ανήμερα, αρτοκλασία και στη συνέχεια φαγητό και κρασί από την οικογένεια και από όποιον άλλο θελήσει, σε συνεννόηση με την ιδιοκτήτρια.

Αγίας Παρασκευής: Το πανηγύρι λαμβάνει χώρα ανήμερα, κάθε 2-3 χρόνια. Όμως κάθε χρόνο γίνεται εσπερινός την παραμονή της εορτής με αρτοκλασία, μεζέδες, κρασί και γλυκό που ετοιμάζει για τους πιστούς η κτιτορική οικογένεια. Τα φαγητά παρουσιάζονται σε μεγάλες πιατέλες και ο καθένας έχει το πλαστικό πιατάκι του.

Τα οικονομικά των ναϋδρίων

Τα χρηματικά ποσά που συγκεντρώνονται κατά τις διάφορες τελετουργίες στις εκκλησίες του Αγίου Αρσενίου και Κοσμά του Αιτωλού ανήκουν στο «παγκάρι» της ενορίας του χωριού. Στα ξωκλήσια των Αγ. Εφραίμ, Αγ. Ραφαήλ, Ανάληψης και Αγ. Παρασκευής αξιοποιούνται για τις ανάγκες της συντήρησης τους. Από την άλλη, η εκκλησία του Αγίου Φανουρίου δεν διαθέτει παγκάρι και η οικογένεια δεν δέχεται προσφορές παρά μόνον το πρόσφορο, το λάδι και το κρασί για τη Θεία Λειτουργία. Το κερί το προσφέρει η ίδια η οικογένεια στους προσκυνητές (κατ' αντίθεση ίσως προς τα ειωθότα, όπου ο κτίτωρ αναμένει την οικονομική του στήριξη διά της αγοράς του από το εκκλησιαζόμενο κοινό). Συγκεντρώνεται όμως κάθε χρόνο ένα χρηματικό ποσό που διατίθεται σε άπορη οικογένεια του χωριού. Ας αναφερθεί επίσης στο σημείο αυτό ότι όλα τα ξωκλήσια είναι διαθέσιμα προς προσκύνηση μετά από σχετική συνεννόηση με τους ιδιοκτήτες ή με τον ιερέα του χωριού, και αυτό κυρίως για λόγους ασφαλείας των ίδιων των ιερών χώρων, των εικόνων τους και του εν γένει εξοπλισμού τους. Επίσης, όλα τους, είτε βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, «αγκαλιάστηκαν» από τους πιστούς. Ο Άγιος Φανούριος είναι επισκέψιμος κυρίως από τους Αθηναίους όπως υποστηρίζει η ιδιοκτήτρια του. Το πανηγύρι του μετρά περί τους 250 επισκέπτες, ενώ. όπως ισχυρίζεται ο πατήρ Συμεών, «τα παιδιά ανυπομονούν κάθε χρόνο να έρθουν στην κατασκήνωση του Αγίου Κοσμά».

Συμπεράσματα

1.Όσον αφορά στην αρχιτεκτονική δομή των νεοϊδρυθέντων εκκλησιών, η παρά­δοση που θέλει το ξωκλήσι ένα απλό και μονόκλιτο θολωτό κτίσμα τηρήθηκε στις μισές των περιπτώσεων. Με άλλα λόγια, παρατηρείται μια προσπάθεια τα χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν σε μεγαλύτερους ναούς, όπως ο τρούλος και το σταυροειδές σχήμα, να προσαρμοστούν σε μικρότερα κτίσματα.

2.Όσον αφορά στο εσωτερικό των εκκλησιών αυτών, υπήρχαν δύο αντίρροπες τάσεις εκ μέρους των ιδιοκτητών τους. Η μία τάση ήταν η πολυτελής διακόσμηση τους, όπως οι επιχρυσωμένες εικόνες και οι περίτεχνοι πολυέλαιοι, ενώ η άλλη τάση υποδείκνυε μια κάπως πιο συγκρατημένη και λιτή προσέγγιση Αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί από διάφορους λόγους, οι οποίοι όμως δεν ανήκουν στο φάσμα ενδιαφέροντος της παρούσας έρευνας.

3.Όλα τα νεόδμητα ξωκλήσια, εκτός του Κοσμά του Αιτωλού. είναι ιδιόκτητα. Το χαρακτηριστικό αυτό μπορούμε να το συσχετίσουμε με μια παράδοση που υπήρχε εδώ και πολλά χρόνια στο Αγερσανί Νάξου. (Στα 1836 η παπαδιά του πρωτοπαπά Μελισσουργού προικίζει τη θυγατέρα της Μαρία «την τρισυπόστατην εκκλησίαν οπού μητρόθεν εξουσιάζει εις το χωρίον Αγερσανί.. τα δύο μετόχια της αυτής εκκλησίας δηλαδή την Παναγία την Μαρμαριώτισσα και τον Άγιον Παντελεήμονα...» καθώς και το πυργάκι του Αγίου Νικολάου (15).

4.    Τέλος, από την έρευνα που διεξήγαγα, μου έκανε εντύπωση ότι μέσα στα τε-λευταία είκοσι χρόνια, τα οποία και εξετάζω, οι νεόδμητες εκκλησίες είναι επτά τον αριθμό, συμπεριλαμβανομένης και μίας υπό κατασκευήν, και αυτό δηλώνει μια ανοδική τάση στην ναών στο συγκεκριμένο χωριό. Θα μπορούσε κάποιος να αποδώσει αυτή τη συμπεριφορά σε μια αναθέρμανση του θρησκευτικού συναισθήματος που κατέλαβε τους κατοίκους του; Ποιες να είναι άραγε οι αιτίες αυτής της αναθέρμανσης; Το όλον κοινωνικό, ιδεολογικό κλίμα των τελευταίων δεκαετιών; Η παρέμβαση στην πνευματική ζωή του χωριού συγκεκριμένων προσώπων-καθοδηγητών, τους οποίους ο λαός του ευλαβείται;

(15) Βλ. ενδεικτικά Νίκου Α. Κεφαλληνιάδη, Αγερσανί Νάξου, το παραγωγικό, παραδοσιακό και τουριστικό Λειβαδοχώρι,΄Έκδοση «Συλλόγου Αγ. Αρσενίου  Νάξου», Αθήνα 1987

                                 Τέλος