Γεώργιος Κωνσταντίνου Καραμανής –Κατσιμίδης ο τελευταίος φύλακας.

Μια μικρή Ιστορία.Η Αλυκή μέσα από τον τελευταίο φύλακά  της.

Ο Γεώργιος Καραμανής του Κωνσταντίνου, νεαρός, προσπαθώντας να καλυτερέψει τη ζωή του όπως και πολλοί άλλοι Ναξιώτες, φεύγει μετανάστης στην Αμερική.

Ο παππούς Γιώργης

Τα στοιχεία,όπως τα παρουσίασε ο Ορεινός Αξώτης στο ιστολόγιό  του, καταγράφουν για  τους "Ναξιώτες μετανάστες στην Αμερική από το 1900 έως το 1925" ,ότι δυο Αγερσανιώτες  με το ίδιο ονοματεπώνυμο, Γεώργιος Καραμανής, ο ένας 29 ετών με το πλοίο Oceania φθάνει στην Αμερική την 24 Φεβρουαρίου 1911 και ο άλλος 20 ετών με το πλοίο Ivernia φθάνει στην Αμερική την 16 Αυγούστου του 1912.

Λόγω του ότι στον πίνακα δεν αναφέρονται τα πατρώνυμα δεν έχω τη δυνατότητα να προσδιορίσω ποιος εκ των δυο ήταν ο παππούς μου αλλά αυτό έχει δευτερεύουσα σημασία.

Ο θείος μου Κώστας Καραμανής,γιος του Γεώργιου Καραμανή , σε συζήτηση μας την 20^η Σεπτεμβρίου 2016 επιβεβαιώνει το ταξίδι του παππού αλλά θυμάται λιγοστά από  αυτό, και αυτά από σπάνιες αφηγήσεις του ίδιου του παππού Γιώργη.

Παρατίθεται αυτούσιος ο διάλογος μας.

Ο πάππος σου ήτανε στην Αμερική.

Ι. Ποιος πάππος;

K.Ο Γιώργης α…δεν τα ξέρεις. Πρέπει να κουβεντιάζομενε για να μαθαίνεις περισσότερα.

Ι.Πότε πήγε ο παππούς στην Αμερική πριν πάει στην Αλυκή;

K.Πριν.

Ο μπαμπάς μου είχενε πάει κοπέλι να πούμενε πριν πάει στρατιώτης.

Ι.Ειχε πάει ως φαντάρος στο μικρασιατικό πόλεμο.(λόγω μικρής ηλικίας θυμάμαι λίγα από τα γεγονότα που  είχε αφηγηθεί σε  εμένα ο παππούς).

Κ.Είχε πάει στον πόλεμο το 1918 και 1920 πότε ήτανε.Η πατρίδα τόνε ζήτησε.

Δεν ήτανε μόνο ο αφέντης μου(στην Αμερική).

Ητανε ο Ζιάννος(παρατσούκλι από το Αγερσανί) ο Κόπανος(παρατσούκλι από το Γλινάδο, το επώνυμο Καρεγλάς) πολλοί άνθρωποι και δουλεύανε εκεί και μας τόχενε πει  λοιπό ο αφέντης μου ότι τότε τους επιστράτρεψενε το κράτος και ήρθενε και δεν ηξαναπήενε.

Ι.Κάτι μου είχε πεί.Στην Αμερική όμως πως βρέθηκε ρε μπάρμπα;

Κ.Πήγανε για δουλειά. Η μάνα μου και η γιαγιά το ξέρεις ότι είχανε πάει ..

Ι.Στην Κωνσταντινούπολη..

Κ.Α!! μπράβο!!

Ι. Αυτό το θυμάμαι για αυτό ήξερε και τα γαλλικά.

Κ.Γιατί ηπαένανε.Γιατί την περιουσία, τα χωράφια που είχανε ήθελε να τα πάρει το κράτος γιατί ήτανε χρεωμένοι.Και πήγανε εκεί και δούλευε η γιαγιά για να τα ξεχρεώσει .

Ι.Πολλά χρόνια έκατσε ο παππούς στην Αμερική;

Κ.Ο μπαμπάς μου;
Λίγα ήτανε.Το μόνο που μούπενε ότι είχενε λέει ένα προαύλιο και το αφεντικό πουχενε το συνεργείο, να πούμενε τσι εργάτες, ηκανανε 12 λεφτά πάντα ηκάθουντανε (διάλλειμα).Και είχενε λέει λοιπό ένα μάρμαρο και ήθελενε να δοκιμάζει τσι πιο δυνατοί και πολλοί ηπαένανε και το σηκώνανε λίγο πάνω από τη γης και άλλοι το φέρνανε μέχρι εδώ άλλοι μέχρι εκεί,άλλοι μέχρι το ποδάρι. Τέλος πάντων καένας δεν είχενε καταφέρει να το σηκώσει.Και λέανε λέει του Κόπανου να σηκωθεί να πάει και δεν ηπαενενε και καμμιά φορά τον εσπρώξανε και πήενε και άμα τον ήδενε λέει ο εργολάβος του γνεφενε να φύει από κει για να μη σακατευτεί. Αλλά τον ήδενε λέει με το ζωνάρι και τοσφιγγενε σου λέει εφτός για να τα κάνει εφτά μήπως καταφέρει.Και ηπήενε λεει και όπως ήτανε το μάρμαρο το πιάνει λέει έτσι(δείχνει με τα χέρια) και το σηκώνει και του δίνει μια και πάει από πίσω ντου.

Ι.Είχα ακούσει  ότι ήτανε πολύ δυνατός αυτός ο άνθρωπος.

O παππούς λοιπόν μετά από αρκετά χρόνια φαντάρος και  ταλαιπωρίες στη Μικρασία γυρίζει στο χωριό, στον αγώνα του τόπου του και στην οικογένειά του. Λίγα χρόνια αργότερα προσλαμβάνεται ως φύλακας στην Αλυκή.

Ο Θείος Κώστας αναφέρει στην ίδια συζήτηση

Ι.Ο παππούς πότε πήγε εκεί θείε θυμάσαι ;

Κ.Ο παππούς ηπήενε ξέρεις πότε;Το 35 (1935).Εγώ ήμουνε 7-8 χρονώ.

Από εδώ και πέρα αρχίζει μια νέα περίοδος τρόπου ζωής της οικογένειας  η οποία ήτανε ταυτισμένη με τη ζωή στην Αλυκή.

Ποια ήταν όμως η Αλυκή του τότε;

Η λιμνοθάλασσα της Αλυκής αλλά και οι γύρω από αυτήν  εκτάσεις αποτέλεσαν τον  18^ο ,19^ο και τον 20^ο αιώνα  μεγάλο κεφάλαιο για την οικονομία και την διατροφή όχι μόνον του Αγερσανιού της χώρας  και των λιβαδίτικων χωριών αλλά ίσως και του νησιού συνολικά.

Για το λόγο αυτό η εκμετάλλευσή της παραγωγής αποτελούσε κρατικό μονοπώλιο με τα έσοδα του οποίου το ελληνικό κράτος αποπλήρωνε τα δάνεια που είχε πάρει από ξένες χώρες.(κάτι μας θυμίζει………)

Δημοσιεύει πάλι ο Ορεινός Αξώτης στο ιστολόγιό του  με τίτλο «οι αλυκές της Νάξου και τα ακατάλληλα λιμάνια της στα 1700»

«Το 1700 ο περιηγητής Tournefort στο βιβλίο του ‘’Ταξίδι στην Κρήτη και τις Νήσους του Αρχιπελάγους ‘’ στο κεφάλαιο για τη Νάξο γράφει :

… ο Ιωάννης Καμενιάτης , ο οποίος περιέγραψε την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς το έτος 904 , διηγείται πως ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε και οδηγήθηκε μαζί με άλλους στην Κρήτη σαν σκλάβος . Ο στόλος των Σαρακηνών που τους μετέφερε στην Κρήτη προσορμίσθηκε στη Νάξο για να απαιτήσει τον τακτικό φόρο υποτελείας , αλλά υπέφερε πολύ στο λιμάνι του Ιχθυοτροφείου (Ζωνταρίου ) που σήμερα ονομάζουν λιμάνι των Αλυκών , στα δεξιά του λιμανιού του Κάστρου .

Στο λιμάνι των Αλυκών , λοιπόν , πιάνουν ακόμη πολλούς κέφαλους και χέλια χρησιμοποιώντας φράχτες από καλάμια που είναι δεμένα μαζί . Οι φράχτες διπλώνουν σαν τα παραβάν . Τους τοποθετούν κατά τέτοιο τρόπο , ώστε τα ψάρια που έχουν μπει από ορισμένες εισόδους να μην μπορούν να βγουν . Παρόμοιους μηχανισμούς , αλλά πολύ μεγαλύτερους και πιο αποδοτικούς , χρησιμοποιούν στη διώρυγα της Μαρτίγκ της Προβηγκίας . Η εφεύρεση αυτή είναι πολύ παλαιά . Οι φράχτες των καλαμιών διατηρούνται επί μεγάλο διάστημα . Τους μεταφέρουν , όταν χρειασθεί , σαν τις περιφράξεις που φτιάχνουν για τις στάνες προβάτων .

Το δικαίωμα αλιείας , το τελωνείο και οι αλυκές της πόλης μισθώνονται στη Νάξο για 800 μόνο κορώνες . Αντιστοιχούν , λοιπόν , 12 – 15 μεζούρες αλατιού σε μια κορώνα και κάθε μεζούρα ζυγίζει 120 λίμπρες Γαλλίας .

Το λιμάνι των Αλυκών είναι ακατάλληλο για μεγάλα πλοία , όπως άλλωστε και τα άλλα λιμάνια του νησιού , που είναι όλα εκτεθειμένα στον βοριά ή στον σορόκο».

Πως διαμορφώθηκε όμως η Αλυκή του σήμερα;

Η Αλυκή της Νάξου είναι ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος παράκτιος υδροβιότοπος των Κυκλάδων,τόσο από άποψη βιοποικιλότητας και πληθυσμών,όσο και από την σπανιότητα των πουλιών που βρίσκουν προσωρινό ή μόνιμο καταφύγιο στα νερά των 1000 στεμμάτων του.
Η λιμνοθάλασσα είναι ενταγμένη σε εθνικές και διεθνείς συνθήκες προστασίας  τις οποίες ελάχιστοι σέβονται.

Εδώ αξίζει να γίνει μια αναφορά  για την διαδικασία αλλαγής του τοπίου της Αλυκής που έγινε τη δεκαετία του 1960 που  μου  έχουν αφηγηθεί  οι συγχωριανοί μου.

Λέγεται λοιπόν ότι οι Αγερσανιώτες διαμαρτύρονται εντόνως στον αείμνηστο Αριστείδη Πρωτοπαπαδάκη να κλείσει το φράγμα γιατί η θάλασσα κατέστρεφε  τα χωράφια τους και τα έκανε ακατάλληλα για την παραγωγή της πατάτας καθώς  και των άλλων καλλιεργειών.

Δικαίως βέβαια γιατί η γεωργία ήταν τότε η μοναδική οδός επιβίωσης των Αγερσανιωτών και κάθε τετραγωνικό μέτρο  πολύτιμο.

Η απάντηση του Πρωτοπαπαδάκη στις πιέσεις λέγεται επίσης ότι  ήταν . «Θα την κλείσω αλλά μια ημέρα θα το μετανιώσετε».

Η Αλυκή του 2015

Η Αλυκή του 2016.

Επιστροφή στην περίοδο λειτουργίας του αλατοπηγείου.

Απόσπασμα   από τη δημοσίευση του Ορεινού Αξώτη στις 4-12-2015

Διαβάζουμε στο Φ.Ε.Κ. με αριθμό φύλλου 108 της 14^ης Μαΐου 1911 :

΄΄ περί εγκρίσεως των πρακτικών της επαναληπτικής δημοπρασίας περί πενταετούς εργολαβίας της καλλιέργειας και συλλογής των αλάτων της αλυκής Νάξου

……. Έχοντας υπόψη τα πρακτικά της κατά την 5^η Μαΐου ενεργηθείσας δημοπρασίας περί πενταετούς εργολαβίας της καλλιέργειας και συλλογής των αλάτων της αλυκής Νάξου , για την οποίο παρουσιαστεί μόνο ένας μειοδότης ο Αντώνιος Ιωαν. Δημητροκάλης , προσενεχθείς με τιμή 11,50 δραχμών τις χίλιες οκάδες παραδιδόμενου άλατος , εγκρίνουμε τα πρακτικά αυτής της δημοπρασίας και καλούμε τον παραπάνω Α. Δημητροκάλη , όπως συμμορφωθεί προς όλους τους όρους της οικείας διακηρύξεως .

Αθήνα 12 Μαΐου 1911

Ο υπουργός

Εμμ. Α. Μπενάκης .

Ήταν τόσο μεγάλη η διακινούμενη ποσότητα που γίνονταν από οργανωμένο σωματείο.

«Στο Αγερσανί υπάρχει σωματείο Μεταφορέων Άλατος της Αλυκής Νάξου το οποίο μάλιστα κάνει απεργία για αύξηση της αμοιβής μεταφοράς. Το αίτημα γίνεται αποδεκτό από τον αρμόδιο Υπουργό ο οποίος ενέκρινε το ποσό που ζητήθηκε και ήταν 2 και 1/2 δραχμές κατά οκά αλατιού δηλαδή το 10% της αξίας του αλατιού όπως ήταν και προπολεμικώς σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Ναξιακό Μέλλον στις 15 Δεκεμβρίου 1945. Πηγή Βιβλίο ΑΓΕΡΣΑΝΙ - ΝΑΞΟΥ σελ.141-143».

Κάτω από αυτές τις συνθήκες λοιπόν το αλάτι ήταν σπουδαίο προϊόν και για το λόγο αυτό οι εγκαταστάσεις και η αποθήκευση έπρεπε να  φυλάσσονται από  περιπτώσεις κλοπής ή φυσικών καταστροφών.

Ο Γεώργιος Κωνσταντίνου Καραμανής (Κατσιμίδης),ο πατέρας της μητέρας μου προσλαμβάνεται το 1935  φύλακας εκεί και  μάλιστα ήταν  ο τελευταίος γιατί μετά άλλαξε η κρατική πολιτική και όλα εγκαταλείφθηκαν.

Οι εγκαταστάσεις με το πέρασμα των χρόνων  εξαφανίστηκαν,το νερό γλύκανε και μετά η περιοχή αποξηράθηκε  τα χαντάκια ξεράθηκαν επίσης και κάθε μορφή θαλάσσιας ζωής εξαφανίστηκε.

Απομεινάρι κτίσματος(καμάρας)
Φωτ.2016

Απομεινάρια κτισμάτων
Φωτ.2016

Σήμερα η ύπαρξη του αεροδρομίου,το εφετινό (2016) ξερό τοπίο  και η παράνομη και απαράδεκτη ρίψη απορριμμάτων έχουν αφαιρέσει κάθε ίχνος της κάποτε έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας.

Ο "Κατσιμίδης" υπηρετεί νυχθημερόν ως φύλακας στην Αλυκή και η οικογένειά του χωρίζεται μεταξύ χωριού και Αλυκής. Τα κορίτσια, η Μαρία που είχε τη φροντίδα του σπιτιού και των μικρότερων αδελφιών και της λαλάς Μαρίας,η Άννα και η Φωτεινή και ο γιος του Κώστας  μοιράζουν τη ζωή τους στο χωριό και στα κτήματα της οικογένειας  και εκείνος μόνιμα στην Αλυκή ενώ η γυναίκα του  η γιαγιά Καλλιόπη (Καλή) πότε στο χωριό και πότε στην Αλυκή.

Η γιαγιά Καλή

Αριστερά η λαλά Μαρία και δεξιά η λαλά Καλή στα νιάτα τους

Αφηγείται ο θείος Κώστας:

Ι.Και πήγε το 1935 ο παππούς και απλά ο παππούς φύλακας ήτανε ουσιαστικά.

Κ.Φύλακας.

Ι.Μούλεγε η μάνα μου ότι αυτή και οι θείες πηγαίνανε που και που εκεί αλλά η οικογένεια έμενε στο πάνω χωριό.

Κ.Ναι μόνο η Άννα έμεινε μερικές μέρες και η συγχωρεμένη η λαλά Μαρία (μητέρα της γιαγιάς Καλής)ερχότανε εκεί και καθίζανε και έστελνε τη θυατέρα τζι  τη μάνα μου στο χωριό τις καλές ωραίες ημέρες και τις γιορτές π.χ. των Χριστουγέννων και φρόντιζε το σπίτι και τα παιδιά.

Η γιαγιά(λαλά) Μαρία

Το σπίτι στο χωριό ήτανε γονικό φαίνεται του Βασίλη του Καπρή.

(ο πατέρας της γιαγιάς  Καλής)

Ι.Ταλαιπωρίες…Πόσα χρόνια έκατσε ο παππούς στην Αλυκή  και πότε πήρε σύνταξη από εκεί;

Κ.Τη σύνταξη πρέπει να την πήρε, θα σου πω εγώ, γύρω στο 1949 στα πρόθυρα του 1950.

Ήτανε και στην τράτα ο παππούς με τσι Σέργηδοι. Άλλοι περάσανε κατοχή εκτελέσεις…

Η Αλυκή όμως,εκτός των άλλων συνδέθηκε και με τα έθιμα του χωριού και κυρίως της Καθαρής Δευτέρας όπου όλοι οι Αγερσανιώτες και πολλοί Χωραίτες,Γλιναδιώτες μαζεύονταν και διασκέδαζαν τρώγοντας τα θαλασσινά της  με τα υπόλοιπα σαρακοστιανά, το ντόπιο κρασί και χόρευαν με τους γλυκούς ήχους της τσαμπούνας των Εργηδων Γιώργη,Βασίλη και Βαγγέλη Πολυκανδριώτη και με την φιλοξενία του  οικοδεσπότη Γιώργη Καραμανή (Κατσιμίδη).

Μια Καθαρή Δευτέρα στην Αλυκή

Ζήτησα από το θείο με την ευκαιρία  να μου πει, αν θυμάται, πως γινότανε η παραγωγή του αλατιού γιατί πολλοί πιστεύουν ότι το αλάτι δημιουργείται από την εξάτμιση του αλμυρού νερού και μόνο.

Θα παραθέσω την αφήγησή του αν και το κύριο θέμα δεν είναι η παραγωγή και συγκομιδή του αλατιού της Αλυκής.

Ι.Τότε χτίστηκε και η καμάρα;(δηλαδή το 1935 που πήγε ο παππούς).

Σημ.Καμάρα ήταν το κτίριο διαμονής του φύλακα και δίπλα το κτίριο των μηχανολογικών εγκαταστάσεων.

K.Ήτανε.

Ι.Ητανε άλλος πριν εκεί;

Κ.Θα σου πώ.Ητανε ένας,δεν ήτανε δηλαδή τεχνίτης εκπαιδευμένος αλλά ήξερενε.

Ήτανε ο μπάρμπα Γιώργης που λέανε.

Ι.Αγερσανιώτης ήταν αυτός;

Κ.Αγερσανιώτης.

Ι.Από ποια οικογένεια ήτανε αυτός;

Κ.Την οικογένεια του δεν την ηξέρω εγώ από πού ήτανε

Ι.Αρα ήτανε κτισμένο το αλατοπηγείο και η καμάρα.

Κ.Εν πάσει περιπτώσει αυτός το πηζενε το αλάτι και το μαντρώνανε  και το κουβαλούσανε κάτω τσι ασκέλες εκεί που ήτανε ένας κέδρος και ήτανε του Σακκουλά(παρατσούκλι του γερο Αρτσάνου) και το σωριάζανε.

Ετότες, με τζιμπίλια στην πλάτη το πέρνανε το αλάτι οι εργάτες και το παένανε εκεί (και το σωριάζανε).

Μετά κόπηκενε αυτό και ήμπηκενε ο Σινασκέρης μέσα και φτιαχτήκανε οι γούρνες αυτές(αυλές),και ο μύλος.

Ι.Ο Σινασκέρης ποιος ήτανε από τη χώρα ήτανε;

Κ.Αυτός ήτανε Μικρασιάτης με επώνυμο Σινασκέρης.

Ι.Και αυτός το εκσυγχρόνισε έβαλε μύλο έφτιαξε αυλές;

Κ.Αυτός δεν ξέρω αν ταφτιαξε γιατί και το σπίτι ήτανε αλλά αυτός ήτανε τεχνίτης.

Αυτός λοιπό ήχενε γράδο και γραδάριζενε το νερό.Ηχενε καζάνια και το παίρνε το νερό από την αλυκή και τοβανενε στο καζάνι.Αμα ήπερνενε μια ορισμένη θερμοκρασία τόβανενε σε ένα άλλο και το φερνενε σε μια θερμοκρασία και μετά τοβανε σε μια αυλή που ήτανε δίπλα του αλατιού και άμα ήπερνε τσι ανάλογοι βαθμοί τούριχνε νερό σιγά σιγά και το νερό ήπηζενε και έτσι γινότανε το αλάτι.

Ι.,Δεν γινότανε από τον ήλιο που εξάτμιζε το νερό και έμενε το αλάτι;

Κ.Οχι τεχνικά γινότανε και έβγανε αλάτι χοντρό που με τσεκούρι κοβότανε σε ορισμένες αυλές.

Ο παππούς "Κατσιμίδης" μετά τη σύνταξη έζησε ειρηνικά για πολλά χρόνια με τη γιαγιά Καλή στο απάνω χωριό και στα πολύ γεράματα στην Αρακοπούλα παίζοντας την αγαπημένη του πρέφα στα καφενεία του κάτω χωριού.

Μια μικρή δική μου συνεισφορά στην μνήμη του.