Κοινωνικός Βίος στο Παλιό Αγερσανί (Τελευτή)

 

Κεφάλαιο Κοινωνικός Βίος(Τελευτή)

"Ο θάνατος είναι φοβερός. Η ζωή είναι γλυκιά για αυτό και φοβούμαστε την ώρα που θα πεθάνουμε. ΄Αμα όμως έρθει η ώρα μας, άμα τελέψει το λάδι του λυχναριού μας, ότι και να κάνουμε δεν θα μπορέσουμε να τα βάλουμε με τον χάρο και να κρατηθούμε στη ζωή. 

Πολλοί καταλαβαίνουνε πότε φτάνει το τέλος ντων και από διάφορα όνειρα που βλέπουνε. Έτσι άμα  είναι βαριά αρρωστημένοι και δούνε στον νύπνο ντων καράβι στη στεριά θα πεθάνουνε. Όταν  ένας είναι αρρωστημένος βαριά και για λίγες μέρες πάρει την καλή βόλτα και με μερέψει λένε ότι είναι η ομορφιά του χάρου και ο άνθρωπος πεθαίνει μετά από λίγες μέρες. Όταν  κοντεύγει το τέλος του φωνάζει ο ετοιμοθάνατος τους δικούς του και τους δίνει παραγγελιές , συμβουλές, την ευκή του και τους αποχαιρετά. Αν  έχει πικράνει και κανένα χωριανό του τον φωνάζει και του ζητά να τον συγχωρέσει. Όταν  δούνε πως ο  αρρωστημένος είναι ξεγραμμένος και θα πεθάνει φωνάζουνε παπά και κάνει ευκέλαιο τον ξαορεύγει(εξομολογεί) και τον κοινωνά. Όταν  δεν προλάβουν να κοινωνήσουν τον ετοιμοθάνατο το έχουν πολύ κακό και λένε ότι πήγε αμετανόητος και ασυγχώρετος στον άλλο κόσμο. Όταν  ο άρρωστος χαροπαλεύγει και μπορεί να μιλήσει λέει ότι βλέπει το χάρο σαν ένα μεγάλο μαύρο γίγαντα με μία κοφτερή μεγάλη μαχαίρα έτοιμο να του πάρει την ψυχή ντου. Όταν  ο αρρωστημένος ψυχομαχεί πολλές μέρες, λένε ότι έχει κατάρα πάνω ντου ή ότι έχει κάνει άδικο σε κανένα ή περιμένει κάποιον δικό ντου να έρθει. Για αυτό πολλές φορές φωνάζουνε οι δικοί ντου ένα παπά να τονε διαβάσει να μη βασανίζεται άλλο ο δυστυχισμένος.

Μόλις ξεψυχήσει οι δικοί ντου αρχίζουν τις φωνές και πέφτουνε πάνω ντου κλαίοντας και μοιρολοώντας . Οι άλλοι λένε " ζωή σε λόγου σας" στους συγγενείς του νεκρού. Όταν  πεθάνει καένας χτυπάνε την καμπάνα του χωριού λυπητερά και μαθαίνουνε οι χωρικοί ότι κάποιος επέθανε. Μόλις ο αρρωστημένος ξεψυχήσει του κλείνουνε τα μάτια και του φράζουνε τα αυτιά και το στόμα με μπαμπάκι. Πάνω στο στόμα του βάζουνε και πεντάλφα, ένα κερένιο σταυρό για να μην βρικολακιάσει. Ισιώνουν τα ποδάρια και του σταυρώνουνε  τα χέρια. Τον λούζουνε με κρασί και  τον σαβανώνουνε. Το σάβανο είναι άσπρο κάποτο τρεις πήχες και τον σαβανώνει μία γυναίκα πού σαβανώνει πάντοτε τους νεκρούς. Όταν ετοιμάσουνε τον νεκρό τον ακουμπούνε πάνω στο τραπέζι που είναι στολισμένο με γύρους. Τον βάζουνε το νεκρό νάναι στραμμένος δυτικά. Γύρω από το τραπέζι με τον νεκρό κάθουνται όλοι οι συγγενείς και τον μοιρολοούνε τον φυλάουνε όλη τη νύχτα γιατί δεν κάνει να μείνει μοναχός. Όταν  νυχτώσει το σκεπάζουνε με ένα σεντόνι.Τα κάντρα και τους κατρέφτες που στολίζουνε το δωμάτιο τους ντύνουνε  με μαύρο πανί. Από την ώρα που θα ξεψυχήσει ο άνθρωπος μέχρι που να τον θάψουνε οι συγγενείς του και προπάντων οι γυναίκες χτυπιούνται τραβούνε τα μαλλιά τους σπαράζουνε και μοιρολογούνε. 

Στους χωριανούς στο ξενύχτι του νεκρού δίνουνε πικρούς καφέδες να πιούνε. Μέχρι που να ταφεί ο νεκρός πιστεύουνε ότι η ψυχή του φτερουγίζει στα γνωστά ντου μέρη και στους γνωστούς του ανθρώπους. Την άλλη μέρα το πρωί φέρνουνε την κάσια ( φέρετρο). Η κάσια είναι από ξύλο και είναι μακριά όσο το μπόι του νεκρού και στις δύο άκρες στην απάνω που είναι το κεφάλι και στην κάτω που είναι τα ποδάρια είναι στενή. Όταν  ο νεκρός ήτανε φτωχός και δεν είχε αφήσει λεφτά η εκκλησία έδινε λεφτά και κάνανε την κάσια. Όταν  φέρουνε την κάσια βάζουνε μέσα το νεκρό. Την ώρα που τον βγάζουνε έξω σπούνε κάτι πήλινο ένα λαΐνι για ένα σκουτέλι  και το πιάτο που είχενε  το κρασί που τον πλένανε . Την κηδεία ακλουθούνε όλοι οι συγγενείς. Μόνο εκείνοι που είναι αρρωστημένοι και κρεβατωμένοι δεν πηγαίνουν στην κηδεία. Από όπου περνά η κηδεία κλείνουνε τις πόρτες και τα παραθύρια. Όταν  ο νεκρός πού είναι ξέσκεπος και έχει γύρω-γύρω του λουλούδια είναι ήμερος λένε ότι θα πάρει και άλλον μαζί του. Όταν  βρέχει την ώρα της κηδείας λένε ότι δεν θα βιδιάξει(σταματήσει). Οποιος  πεθάνει Σάββατο λένε ότι ήτανε καλός άνθρωπος και θα πάει πολύς κόσμος στην κηδεία του γιατί την άλλη μέρα είναι Κυριακή και δεν δουλεύγουνε. 

Στην εκκλησιά κάνουνε κεροδοσία μοιράζουν κεριά. Οι συγγενείς δεν παίρνουνε κεριά .Οταν τελειώσει η κηδεία τον θάβουνε στο λάκκο που έχουν ανοίξει οι δικοί ντου μέσα στο νεκροταφείο. Πάνω από τον τάφο βάζουν ένα ξύλινο σταυρό και ένα λυχνάρι. Στην κηδεία μοιράζουνε στους χωριανούς ψωμί και ελιές όταν είναι νηστεία και τυρί όταν είναι πασχαλιά(ημέρα που δεν νηστεύουνε.) Μετά από τρεις μέρες κάνουνε τα Πικροκόλλυβα(τρίμερα) και μοιράζουνε στους χωριανούς για να συγχωρέσουνε την ψυχή του πεθαμένου. Μετά από εννιά μέρες κάνουνε τα εννιάμερα και μετά από σαράντα  μέρες κάνουν τα σαράντα. Σε αυτά φτιάχνουνε κόλλυβα βράζουνε στάρι και βάζουνε μαζί μαϊντανό, ρούδι ,σταφίδες αμύγδαλα, ζάχαρη και κουφέτα. Μέχρι τσι σαράντα μέρες πιστεύουνε ότι η ψυχή είναι ελεύθερη και  τριγυρνά σε γνωστά μέρη. Στις σαράντα μέρες πάει για να κριθεί και μετά θα πάει στον παράδεισο για στην κόλαση. Όταν  κάνουνε τα μνημόσυνα πηγαίνουνε στο νεκροταφείο και εκεί  θυμιάζουνε  τον τάφο και ανάβουνε και το καντήλι. Πολλές γυναίκες ανάβουνε τα καντήλια και άλλων τάφων και τα θυμιάζουνε. Κάθε Σάββατο βράδυ όταν χτυπήσει το σπερνό(εσπερινός) πηγαίνουνε και ανάβουνε το καντήλι του νεκρού θυμιάζουνε τον τάφο του και τον στολίζουνε με λουλούδια. 

Σε τρία χρόνια από το θάνατο του νεκρού ξεχώνουνε τον νεκρό,(1) παίρνουνε τα κόκκαλα του πεθαμένου και τα βάζουνε σε ένα κασελάκι. Μοιράζουν πάλι ψωμί ελιές και κρασί. Όταν ξεχώσουνε το νεκρό μετά από τρία χρόνια και δεν έχει λιώσει  το σώμα ντου λένε ότι ήταν αφορεσμένος και για αυτό δεν έλιωσε τόσα χρόνια. Φωνάζουνε τον παπά κάνει λειτουργιά  και δίνει ευκές και έτσι λιώνει το σώμα. Για να μη γίνει βρικόλακας ο νεκρός του βάζουνε προτού τον θάψουνε την πεντάλφα.Όσες   από τις γυναίκες έχουνε πένθος φορούνε μαύρα ρούχα και η μάνα και η γυναίκα του πεθαμένου φορούν μαύρο μαντήλι. Οι άντρες φορούνε πένθος μία κορδέλα μαύρη στο γιλέκο ή στο μανίκι και μένουνε αξύριστοι σαράντα  μέρες."

Υπαγόρευσε ο Εμμανουήλ Κάβουρας

Από την εργασία της Φιλίππας Καραμπάτση το 1968 με θέμα «Λαογραφική Συλλογή εκ του χωρίου Άγιος Αρσένιος Επαρχία Νάξου που  έχει αναρτηθεί στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΠΕΡΓΑΜΟΣ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

1.Ξέχωμα νεκρού.

Οι παλιοί άνθρωποι και συγκεκριμένα οι αγερσανιώτες,που τους έζησα, έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στις μετά θάνατον διαδικασίες και στα έθιμα ,μεταξύ των οποίων ήταν και το  ξέχωμα  του νεκρού τους καθώς και  η φύλαξη και συντήρηση των οστών του στο οστεοφυλάκειο.Είχα την δύσκολη εμπειρία ως μικρό παιδί,δημοτικού σχολείου μαθητής,και μένει ακόμη στην μνήμη μου ζωντανά σαν τότε που ο νονός μου, ο αγαπημένος και συγχωρεμένος Κώστας Σ.Κάβουρας (Κωστής), με πήρε μαζί του στο νεκροταφείο του  χωριού (1965 ή 66 κατά τον γιό του Στέλιο Κάβουρα) για να ξεχώσει τον πεθερό  του Δημήτρη Καπρή¨Καπιροδημήτρη¨ και καθάριζε τα οστά της ένα προς ένα με κρασί και στη συνέχεια τα εναπόθετε σε ένα λευκό σεντόνι για το κουτί και το οστεοφυλάκειο.

Σημείωση συντάκτη.

• Σκέφτηκα αρκετά εάν θα έπρεπε να μεταφέρω  και αυτή την  πλευρά της κοινωνικής ζωής. Αποφάσισα όμως ότι πρέπει όσο και αν προκαλέσει ανάμεικτα συναισθήματα διότι υπάρχει και αυτή η πραγματικότητα της ζωής μας.  
• Η αφήγηση αναφέρεται στην περίπτωση άρρωστου που αποδημεί.Η ίδια περιγραφή αφορά και κάθε άλλη περίπτωση θανάτου εκτός από τα σημεία που η αρρώστια επέβαλε κάποια άλλη συμπεριφορά.Δεν αναφέρονται επίσης οι περιπτώσεις αιφνίδιου θανάτου μωρού ή μικρού παιδιού που δεν συνάντησα ή δεν ενθυμούμαι στα παιδικά μου χρόνια για να την μεταφέρω. 
• Στο εθιμικό και στις διαδικασίες που ακολουθούνταν  πριν και μετά την ταφή του νεκρού υπάρχουν στην μνήμη μου και άλλα ¨δρώμενα¨που δεν επιθυμώ να επεκταθώ.