Κοινωνικός Βίος στο Παλιό Αγερσανί (Γέννηση)

 

Συνέχεια Από την εργασία της Φιλίππας Καραμπάτση το 1968 με θέμα «Λαογραφική Συλλογή εκ του χωρίου Άγιος Αρσένιος Επαρχία Νάξου που  έχει αναρτηθεί στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΠΕΡΓΑΜΟΣ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Κεφάλαιο Κοινωνικός Βίος(Γέννηση)

Τα παιδιά είναι ευλογία Θεού μέσα στο σπίτι και ευτυχία για αυτό και μαζί με τις ευκές του γάμου λένε τους νιόπαντρους «Να ζήσετε και με κληρονόμους». Όποιοι δεν έχουνε παιδιά είναι σεκλέτι  (δυστυχισμένοι) γιατί δεν θάχουνε μια  παρηγοριά και ένα αποκούμπι(στήριγμα) στα γεράματά ντων. 

Πολλές γυναίκες  από την κοιλιά της γκαστρωμένης καταλαβαίνουνε αν θα γεννηθεί γιος  για θυγατέρα.Οι  γκαστρωμένες τη μέρα του Αι Συμεών και τη μέρα του Αι Λευτέρη δεν κάνουνε καμία δουλειά,γιατί όταν δουλέψουνε ο Αι Λευτέρης δεν θα τους δώσει καλή λευτεριά, καλή γέννα και ο Αι Συμεώνας θα κάνει το παιδί ντων σημειωμένο(ελαττωματικό).

Πολλές για να πάει καλά η γέννα ντων  τάζονται στους Αγίους αυτούς πού είναι και προστάτες ντων. Στην γκαστρωμένη εύκονται ¨με το καλό¨,¨καλή λευτεριά¨. Την παλιά εποχή οι γυναίκες γεννούσαν πάνω σε σκαμνιά. Όταν  γεννούσε η λεχώνα την βάζανε πάνω στο σοφά και την καπνίζανε με αγιόκλαδα και ρόδα για να μην την πιάσει το κακό μάτι. Το μωρό μετά από τρεις  μέρες το λούζανε. Η μαμή που ξεγέννησε τη γυναίκα έλουζε και το παιδί. Το παιδί το λούζανε μέσα σε νερό που έχουν ρίξει λουλούδια, μάπες, ζάχαρη ,ψωμί και λεφτά. Τα λουλούδια τα ρίχνουνε για να είναι όμορφο, τη ζάχαρη να είναι γλυκό,το ψωμί για να είναι γερό και τα λεφτά για να είναι πλούσιο. Το μωρό θα το φασκιώσουν (1) με φασκιές πλεκτές από μπαμπάκι. Μετά από 40 μέρες όταν θα σαραντίσει πάει η μάνα το παιδί στην εκκλησία για να τσι διαβάσει ο παπάς την ευκή. Όταν είναι αγόρι το παιδί ο παπάς το παίρνει και το γυρνά μέσα στο ιερό.

Φάσκιωμα

Μέχρι να περάσουνε 40 μέρες από τη γέννα για να σαραντίσει η λεχώνα φυλάγεται από το κακό μάτι και τις καλές κιουράδες και τα άλλα κακά αερικά. Για να μην την πιάσει το κακό μάτι βάζουνε κάτω από το μαξιλάρι της λεχώνας ένα κομμάτι ψωμί. Για να μην μπαίνουν μέσα στο σπίτι οι καλές κιουράδες στηλώνουν πίσω από την πόρτα την πινακωτή και κρεμούνε το σταυρό τω βαγιώ. Δεν αφήνουνε μόνη τη λεχώνα και η πόρτα δεν ανοίγει άμα βασιλέψει ο ήλιος. Όταν έρθει καένας στο σπίτι βασιλεμένος ο ήλιος πρέπει να βγάλει τα παπούτσια ντου και να τα αφήσει έξω ή να αφήσει έξω το ραβδί ντου.

Όταν η λεχώνα σηκωθεί πατά σίδερο.Η  ασαράντιστη λεχώνα δεν πηγαίνει στα σπίτια των άλλων χωριανών παρά μόνο άμα σαραντίσει γιατί δεν τόχουνε σε καλό . Το βρέφος αφού το σπαργανώσουν και το καπνίσουν και αυτό για να μην το πιάσει το κακό μάτι το βάζουνε μέσα στην κούνια. Οι κούνιες πρώτα ήτανε ξύλινες χαμηλές με σκαλιστά στα πλάγια. Όπως και τη λεχώνα έτσι και το βρέφος το προσέχουνε πολύ από το μάτιασμα και τις καλές κιουράδες. Οι καλές κιουράδες (2) όταν βρίσκανε τα μωρά μόνα ντων τα έπαιρναν και τα σκότωναν στον ποταμό ή τα αρρωσταίνανε. Όταν  το μωρό είναι αρρωστημένο το περνούνε από το παραθύρι της Αγίας Ειρήνης ή το τάζουνε  σε κανένα Άγιο.

Κούνια

Αρχείο Γιάννη και Κατερίνας Αρτσάνου

Ο άνθρωπος που θα βαφτίσει το παιδί λέγεται σάντουλος ή νουνός ή κουμπάρος. Η βάφτιση γινόταν σε 8 έως 15 μέρες από τη γέννηση του παιδιού και όταν έπεφτε ανάγκη και μονήμερα (την ημέρα της γεννήσεως). Όταν  το πρώτο παιδί είναι αρσενικό το όνομα θα το δώσει ο πατέρας και του δίνει το όνομα του αφέντη του. Όταν το πρώτο παιδί είναι κορίτσι το όνομα θα το δώσει η μάνα και θα του δώσει το όνομα τσι μάνας της. Όταν όμως έχουνε τάξει το παιδί στον Άγιο θα του δώσουν το όνομα του Αγίου που το έταξαν. Όταν  γίνει η βάφτιση μαζεύουνται όλοι στο σπίτι και εκεί γίνονται τα τρακαμέντα(τα κεράσματα) και τα τραπέζια(η διασκέδασις).Ο σάντουλος μοιράζει στα παιδιά του χωριού μαρτυριάρικα(λεφτά) (3)και δίνει και στη μάνα του παιδιού δώρο λεφτά. Στα τραπέζια έχουνε καλά φαγητά και μπόλικο κρασί. Ο σάντουλος  τρεις κυριακάδες μετά τη βάφτιση παίρνει το παιδί από το σπίτι και το πηγαίνει στην εκκλησία για να κοινωνήσει. Όταν  το παιδί γεννηθεί ετοιμοθάνατο το βαφτίζουν με αεροβάπτισμα γιατί  τα παιδιά που πεθαίνουν αβάπτιστα λένε τα τρώνε τα άγρια θηρία για αυτό και κοιτάζουνε εάν είναι ετοιμοθάνατα να τα βαφτίσουν αμέσως στον αγέρα.

Βάπτιση

Τα παλιά χρόνια τα παιδιά δεν τα έστελναν οι γονιοί των στα σκολειά γιατί τα θέλανε  όλο στα χωράφια. Έτσι λιγοστοί μαθαίνανε γράμματα. Τα παιδιά παίζανε πολλά παιχνίδια σαν (όπως) μπίλιες (βόλους), αμάδες (πλάκες),μπάλες,σουβλάρια (σφυρίχτρες),σβούρα, ψάρι (αετός), κουτσούνες (κούκλες) πετροπόλεμο, βαρέλι,κουλουμπάρδα,κούνια με βουρλιές(σχοινιά) πάνω σε μεγάλα δέντρα,κρυφτό.

Υπαγόρευσε την Κυριακή Κάβουρα

 

1.Φάσκιωμα.Θυμάμαι τις φρεσκοπλυμένες φασκιές να κρέμονται από τα σχοινιά των απλωταριών του χωριού.Ο κύριος λόγος του φασκιώματος αφορούσε την ανατομική εξέλιξη του σώματος του νεογνού π.χ. να γίνουν ίσια τα πόδια του.

2.Καλές Κιουράδες. Καλές Κυράδες λένε τις νεράιδες στα περισσότερα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά.

Πολλοί μύθοι και ιστορίες υπάρχουν γι’αυτές από τους νησιώτες συνήθως με κακά αποτελέσματα για όποιον τις συναντούσε.

3.Μαρτυριάρικα.Θυμάμαι ως παιδί ότι μετά την βάπτιση που ο κόσμος γύριζε στο σπίτι του νεοβαπτισμένου τρέχαμε εμείς τα παιδιά να πάρουμε μια καλή θέση έξω από την πόρτα του σπιτιού όταν ο νονός θα έδινε τα μαρτυριάρικα.Συνήθως ο νονός έβγαινε στην πόρτα του σπιτιού κα δεν  μας μοίραζε τα χρήματα(πενηνταράκια συνήθως) αλλά τα πετούσε(σκορπούσε) προς το μέρος μας και εμείς πέφτανε ο ένας πάνω στον άλλο για να τα πιάσουμε από το χώμα.

Συνεχίζεται......

Κοινωνικός Βίος στο Παλιό Αγερσανί (Γάμος)

Κεφάλαιο Κοινωνικός Βίος.

1. Γάμος

Τον γάμο τον λέμε και χαρά γιατί τη μέρα του γάμου χαίρουνται όλοι. Οι νιόπαντροι, το συγγενολόι και όλο το χωριό.Τις πιο πολλές φορές οι γάμοι γίνουνται το φθινόπωρο. Συγγενείς του γαμπρού και από τη μεριά της νύφης πηγαίνουνε στα σπίτια των χωρικών και τους καλούν στο γάμο.Ο σάντουλος  του γαμπρού, για της νύφης είναι τις πιο πολλές φορές και ο κουμπάρος που θα τους στεφανώσει. Το στρώσιμο του κρεβατιού το κάνουνε ανύπαντρες κοπέλες. Μαζεύουνται γύρω από το κρεβάτι και τινάζουνε όλες μαζί το αχυρένιο στρώμα. Μετά περνούνε από μία μεριά η καθεμιά τους το σεντόνι και το στρώνουνε.Στο στρώσιμο λένε ευκές για τους γαμπρούς( γαμπρό και νύφη) και εύκονται η μια στην άλλη γρήγορα και στο δικό σου κρεβάτι. Όταν  το στρώσουνε ρίχνουνε με τραγούδια και ευχές πάνω στο κρεβάτι κουφέτα λεφτά και βάζουνε και ένα μωρό αγοράκι πάνω στο κρεβάτι για να φέρει γούρι στο αντρόγυνο. Την παραμονή του γάμου το Σάββατο το πρωί σφάζουνε τα αρνιά και τα κατσίκια για να είναι έτοιμα να τα μαγειρέψουνε την Κυριακή. Το Σάββατο το βράδυ κάνουνε τις λοιπές δουλειές που μένουν. Ο γάμος γίνεται την Κυριακή το απόγευμα. Το πρωί στην εκκλησιά  πάνε οι γαμπροί να ακούσουνε τη λειτουργιά και να κοινωνήσουνε. Το μεσημέρι της Κυριακής μαζεύουνται στο σπίτι της νύφης ανύπαντρες κοπέλες να τη στολίσουνε. Δεν πηγαίνουνε ορφανές κοπέλες αλλά κοπέλες που ζούνε και οι δύο γονοί ντων. Στο στόλισμα του γαμπρού πηγαίνουνε οι λεύτεροι φίλοι του και τον ξυρίζουν και τον ντύνουν και λένε και καλαμπούρια( αστεία).

Και στη νύφη και στο γαμπρό άμα τους ντύσουνε τους βάνουνε  στη μέση ντων ψαλίδι και δίχτυ για να μην τους πιάσει το κακό μάτι. Οι συγγενείς και οι φίλοι του γαμπρού άμα τον στολίσουνε τον παίρνουνε και τον πηγαίνουνε στο σπίτι της νύφης μαζί με τα βιολιά. Όταν  πάνε στο σπίτι της νύφης εκείνη είναι έτοιμη. Πηγαίνει μπροστά στους γονιούς της και κάνει τρεις μετάνοιες. Οι γονιοί της της δίνουνε την ευκή ντων και η νύφη τους φιλά το χέρι. Μετά φεύγουνε όλοι μαζί για την εκκλησιά. Στο δρόμο παίζουνε τα βιολιά . 

Βιβλίο Αγερσανί Νάξου

Τα στέφανα του γάμου ήτανε πλεμμένα με κλίμα και όμορφες κορδέλες. Το ποτήρι που πίνουνε οι γαμπροί κρασί το παίρνουνε μετά ο κουμπάρος και οι λεύτεροι  και πίνουνε για να παντρευτούνε γρήγορα. Το ποτήρι αυτό το φυλάγουνε για να παντρευτούνε και άλλοι από την οικογένεια. Στο χορό του Ησαΐα ραίνουνε τους νεόνυμφους με λουλούδια, κουφέτα, βαμβακόσπορο και ρύζι για να ζήσουν όμορφα μαζί μέχρι που να ασπρίσουν τα μαλλιά ντων. Στο τέλος του γάμου φιλούνε όλοι τα στέφανα και δίνουν ευχές ¨Να ζήσετε καλογερασμένοι¨ ¨Και με κληρονόμους¨ και στους γονιούς της νύφης και του γαμπρού ¨Να σας ζήσουν¨ και αν έχουν κι άλλα παιδιά ελεύθερα ¨Και στα υπόλοιπα¨.

Όταν  βάζουν τα στέφανα στους γαμπρούς βαρούνε σμπάρους. Από τα κουφέτα του δίσκου πού ραίνουνε τους γαμπρούς παίρνουνε οι ελεύθερες κοπέλες τρία και τα βάζουνε το βράδυ στο μαξιλάρι ντων για να δούνε ποιον θα πάρουνε. Όταν   τελειώσει ο γάμος πάνε όλοι μαζί με τα βιολιά στο σπίτι του γαμπρού. 

Αρχείο Ιάκωβος Μελισσουργός

(ο γάμος των γονιών μου)

Επιστροφή από την εκκλησιά

Εκεί στο κατέφλιο του σπιτιού δίνει η πεθερά στο γαμπρό και στη νύφη γλυκό. Η πεθερά φορά στην κεφαλή άσπρο τουλουπάνι και όταν μπαίνει η νύφη μέσα στο σπίτι της τάζει ζώα για προίκα και σπάζει ένα ρούδι. Όταν  μπούνε μέσα στο σπίτι οι γαμπροί και ο κουμπάρος κάθονται στο σοφά και οι άλλοι γύρω ντων. Τότε αρχινούνε όλοι να τους παινεύουν με τραγούδια και να παίζουνε και τα βιολιά.Μέσα σε μεγάλες πετσέτες έχουνε κουφέτα και μοιράζουν στον κόσμο και τους δίνουνε ρακί για να πιούνε και να ευκηθούν. Ωσπου  να τους τρατάρουν(κεράσουν) έχει νυχτώσει και αρχινούνε να στρώνουνε τα τραπέζια. Έχουνε μαγειρέψει κάμποσα κρέατα γιαχνιστά και μακαρόνια πατάτες τυριά και αυγά. Τα τραπέζια αν είναι καλός καιρός τα στρώνουνε όξω στη γαλαρία. Στο τραπέζι των νεόνυμφων κάθονται οι κουμπάροι και οι στενοί συγγενείς. Έτσι  αρχινά το γλέντι. Πρώτος το χορό σηκώνεται ο  γαμπρός και χορεύγει τη νύφη. Μετά σηκώνεται ο κουμπάρος και χορεύγει τη νύφη. Μετά σηκώνεται ο κουμπάρος χορεύγει τη νύφη και μετά οι άλλοι. Χορεύγουν καλαματιανό, συρτό και Μπάλο. Έτσι  χορεύγοντας και τραγουδώντας έρχεται η Δευτέρα. Την παλιά εποχή γλεντούσαεν τρεις μέρες συνέχεια. Μετά από τις τρεις μέρες πηγαίνανε  να κοιμηθούνε αλλά οι νιόπαντροι δεν κοιμόντουσαν μαζί της τρεις πρώτες βραδιές γιατί ήταν διαβασμένοι. Τώρα όμως δεν γίνεται αυτό.

Τώρα τη Δευτέρα το πρωί στέλνουνε τους νεόνυμφους για ύπνο ,ενώ οι πιο γλεντζέδες συνεχίζουν το γλέντι. Το απόγευμα πηγαίνουνε μαζί με τα βιολιά και κάνουνε πατινάδες στους νεόνυφους. ¨σήκως απάνω νύφη μου να δεις την πρασινάδα να δεις και που σου κάνουνε ωραία πατινάδα¨και άλλα τέτοια. Σηκωνόντουσαν οι γαμπροί ντυνόντουσαν και συνέχιζανε το γλέντι. Ο γαμπρός τρεις μέρες συνέχεια δεν βγαίνει από το σπίτι και δεν περνά από ποτάμι. Την πρώτη Κυριακή μετά από το γάμο γίνεται ο αντίγαμος. Πάνε μαζί οι νεόνυμφοι στην εκκλησιά και το μεσημέρι τρώνε όλοι οι συγγενείς στο τραπέζι μαζί.Το βράδυ πάλι καλούνε τους χωρικούς και γλεντούνε μέχρι το πρωί της Δευτέρας. Αν οι νιόνυφοι συναντήσουνε, προτού περάσουν 40 μέρες από το γάμο κηδεία, τόχουνε σε κακό για αυτό αξανίουνε  (1) να μην πολυβγαίνουν όξω και άμα βγαίνουνε φυλάγονται.

Υπαγόρευσε η Κυριακή Κάβουρα(ετών 76 αγράμματος)

1.Αξανίω=κοιτάξω

Συνεχίζεται.!!!

Από την εργασία της Φιλίππας Καραμπάτση το 1968 με θέμα «Λαογραφική Συλλογή εκ του χωρίου Άγιος Αρσένιος Επαρχία Νάξου που  έχει αναρτηθεί στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΠΕΡΓΑΜΟΣ του Πανεπιστημίου Αθηνών.