Οι Στέρνες και η χρήση τους στο Αγερσανί σε μια άλλη εποχή.

Ονομασία:

Στέρνα (stérna). στέρνα < κιστέρνα (που ίσως θεωρήθηκε κι η στέρνα) < λατ. cisterna]

Είδος χτιστής δεξαμενής, που χρησιμοποιείται για αποθήκευση υγρών, ιδίως νερού.

Είδη στέρνας:

Στα Kυκλαδονήσια  κατασκευάστηκαν τρία (3) είδη στερνών που ξεχώριζαν μεταξύ τους ανάλογα με τη χρήση τους.

Η μια κατασκευή αφορούσε στη συλλογή του βρόχινου νερού επειδή τα νησιά αντιμετωπίζουν συχνά το πρόβλημα της λειψυδρίας,  η άλλη  αφορά τη στέρνα για τη συγκέντρωση του νερού με σκοπό το πότισμα της καλλιέργειας και το πότισμα των ζώων(γαιδουρομούλαρα και βοοειδή  ) και η τρίτη κατασκευή αφορά στο πλύσιμο των ρούχων και κλινοσκεπασμάτων της οικογένειας.

Πολλές φορές  δίπλα στη μεγάλη συνυπήρχε και η μικρή στέρνα(στερνάκι).

Στέρνα ποτίσματος και στερνάκι

Εδώ θα ασχοληθούμε με τη δεύτερη και τρίτη κατηγορία στερνών και τούτο επειδή στο Αγερσανί,εξ όσων γνωρίζω,δεν κατασκευάστηκαν στα σπίτια ή στα χωράφια στέρνες ειδικά για τη συγκέντρωση του βρόχινου νερού.

Κατασκευή:

Οι στέρνες στο Αγερσανί ανεξαρτήτως των διαστάσεων και της χρήσης τους  είναι στο σύνολό τους πετρόχτιστες, σχήματος ορθογώνιου παραλληλόγραμμου ή τετραγώνου και ανοιχτού τύπου.Οι πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονταν ή από  εκβραχισμό και κατάλληλη διαμόρφωση ή από κατεδαφίσεις παλαιότερων κτισμάτων κυρίως αγροτικών.Η σύνδεση των πετρών μεταξύ τους  γινόταν με τη χρήση του τσιμέντου ως συνδετικού  υλικού αν και υπήρχαν στέρνες ,παλαιότερης κατασκευής,καθαρά πετρόχτιστες χωρίς τσιμέντο.

Η  εσωτερική στεγανοποίηση των εντοπισμένων στερνών ήταν με τσιμεντοκονίαμα. Οι στέρνες δεν ήταν εξωτερικά σοβαντισμένες.

Στέρνες ποτίσματος

                                                                      

Για το χτίσιμο της στέρνας χρησιμοποιούσαν  αγερσανιώτες μαστόρους οι οποίοι γνώριζαν την τέχνη όχι μόνο του χτισίματος και της στεγανοποίησης αλλά και του πάχους που έπρεπε να έχει το τοίχωμα  για να αντέξει στην πίεση του νερού.  

Τέτοιοι  μαστόροι ήταν  ο Γεώργιος Μεντζουβής (Σορώκος) που έχτισε ίσως τις περισσότερες στέρνες στο Αγερσανί,ο Κώστας Καραμανής (Μαχτάς) και στα νεότερα χρόνια ο Κώστας Καραμανής του Γ. (Κατσιμίδης),ο Νικόλας Κάβουρας του Ιωαν.(Μπειρίκος) κ.α.

Τα χείλη της στέρνας ήταν τσιμεντένια και  λεία,  κεκλιμένα προς τα μέσα και υψωμένα προς τα έξω για να μην χύνεται το πολύτιμο υγρό από τον κυματισμό του αέρα ενώ εντοπίστηκαν και στέρνες που τα χείλη τους ήταν επίπεδα.

Στέρνα με επίπεδα χείλη

Στο κάτω μέρος της στέρνας υπήρχε οπή για την έξοδο του νερού.

Όλες οι στέρνες διέθεταν στο κάτω μέρος μια μικρή οπή για να μπορεί  να αδειάζει το περιεχόμενό τους με τη διαφορά ότι  στις στέρνες ποτίσματος η οπή χρησιμοποιούνταν για να ποτίζει  την παραγωγή και να καθαρίζει η στέρνα από τη βουρκάδα ή το μεταφερόμενο με το νερό χώμα, ενώ σε αυτές του πλυσίματος για να φεύγει το νερό με τις σαπουνάδες και να μπαίνει καθαρό για το ξέβγαλμα και επίσης βέβαια για να τις καθαρίζουν.

Στις στέρνες ποτίσματος που η πίεση του νερού προς την οπή εξόδου ήταν μεγάλη για να την κλείσουν και να μην τρέχει το νερό  προς τα έξω χρησιμοποιούσαν από την εσωτερική πλευρά  της στέρνας  κομμάτι κορμού από πελεκημένο  αθάνατο  για να χωράει ακριβώς στην οπή  και να μην χύνεται το νερό αλλά αν τυχόν  εξακολουθούσε η διαρροή  τύλιγαν την αυτοσχέδια αυτή τάπα  με πανιά.

Μερικές στέρνες είχαν τσιμεντένιο οδηγό ευθυγράμμισης  από την επιφάνεια προς την οπή,οδηγός που είχε ταυτόχρονα και στερεωτική χρήση.

Στο βάθος διακρίνεται ο οδηγός της τάπας

Για να ρυθμίσουν τη ροή εξόδου του νερού στο πότισμα και να μην υπάρχουν περιττές διαρροές στα αυλάκια ανέβαζαν την τάπα λίγο πάνω από την οπή ή έβαζαν καλάμια ή κλαδιά(συνήθως σχοίνου). Πολύ αργότερα τοποθετούσαν εξωτερικώς διακόπτη(βάνα).

Το ύψος του ξύλου της τάπας έβγαινε πάνω από την επιφάνεια του νερού για να μπορούν να το σηκώνουν για να βγαίνει το νερό  ή να το πιέζουν για  σφραγίζει. 

Στις στέρνες πλυσίματος επειδή η πίεση του νερού προς την οπή εξόδου ήταν μικρή χρησιμοποιούσαν εξωτερική αυτοσχέδια τάπα και πολύ αργότερα διακόπτη(βάνα).

Το γέμισμα της στέρνας γίνονταν στα παλιά χρόνια με το αεράνι και για αυτό η στέρνα κτίζονταν κοντά στο πηάδι (πηγάδι).

Αεράνι

Εικόνα από το βιβλίο 

Λαογραφικά και Εθνογραφικά από το Γλινάδο Νάξου σελ.188

του Αναπληρωτή Καθηγητή Λαογραφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Μανόλη Γεωργίου Σέργη.

Η εργασία αυτή ήταν επίπονη και απαιτούσε πολλές ώρες μέχρι να γεμίσει η στέρνα αν τυχόν  μάλιστα ήταν στέρνα ποτίσματος αεράνιζαν για ημέρες.

Στη συνέχεια του χρόνου τη στέρνα τη γέμιζαν με τη μαγγανομηχανή.

Μαγγανομηχανή

Η περίπτωση αυτή δεν απαιτούσε η στέρνα να ήταν απαραίτητα κοντά στο πηγάδι γιατί το νερό μέσα από ένα αυλάκι στην αρχή και τσιμεντένιους σωλήνες (λούκια) αργότερα και μέσω φυσικής ροής κατέληγε και γέμιζε τη στέρνα.Πολύ αργότερα η στέρνα γέμιζε και από μεγάλη απόσταση μέσω λουκιών με μηχανικό μέσο την πετρελαιομηχανή ή βενζινομηχανή.

.

Πετρελαιομηχανή

Οι στέρνες διατηρούνταν συνεχώς γεμάτες ακόμη και αν δεν χρησιμοποιούσαν το νερό για λόγους στεγάνωσης αλλά και για να πίνουν νερό τα ζώα.

Πότισμα παραγωγής

Το νερό έτρεχε με φυσική ροή μέσα από τα αυλάκια (ναούς) προς τις αλιτάνες  και πότιζε την καλλιέργεια αν επρόκειτο για παραγωγή πατάτας ή ζαρζαβατικών.

Πλύσιμο ρούχων

Τα στερνάκια βρίσκονταν είτε κοντά στην κύρια κατοικία της οικογένειας είτε και στο χωράφι ξεχωριστά ή κολλητά στην στέρνα πλυσίματος.

Εκεί συνήθως μια φορά την εβδομάδα η νοικοκυρά με τα άλλα γυναικεία μέλη του σπιτιού έπλυναν τα ρούχα και τα κλινοσκεπάσματα της οικογένειας.

Στερνάκι

Στέρνα Ειδικού σκοπού.

Η στέρνα αυτή είναι μοναδική στο χωριό και εξακολουθεί να διατηρεί την εικόνα για την οποία κατασκευάστηκε.

Αναφέρομαι στη στέρνα του Νικόλαου Αντ.Πολυκανδριώτη που κατασκευάστηκε ή χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή ψάθας επειδή ο ιδιοκτήτης της ασχολούνταν με την κατασκευή και την επισκευή σαμαριών και άλλων ψάθινων κατασκευών.

Καλλιέργεια ψάθας σε στέρνα

Σήμερα πλέον οι στέρνες  έχουν εγκαταλειφθεί πλην ελαχίστων, του ποτίσματος, που διατηρούνται εξυπηρετώντας τον αρχικό σκοπό κατασκευής τους.

Εξαιρούνται οι μεγάλες στέρνες  μερικών χωριανών μας που είναι πλήρως μάχιμες ως δεξαμενές νερού για το πότισμα  με τις οποίες θα ασχοληθούμε αργότερα σε άλλη ειδική δημοσίευση.

Συντάκτης: Μελισσουργός Ιάκωβος Γ.

e-mail:melissourgosj@gmail.com