Νεόδμητα ξωκλήσια στο Αγερσανί(Μέρος Α)

                       ΝΑΞΙΑΚΑ(ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΝΑΞΙΑΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ)

                                     Τόμος 5/2015                                

        Νεόδμητα Ξωκλήσια (1994-2014) στο Αγερσανί Νάξου:

  Παράδοση και νεωτερικότητα

      ΜΑΡΙΑ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟΥ(Φιλόλογος)

   Εισαγωγικά

Στην παρούσα εργασία (1) πραγματεύομαι το θέμα των νεόδμητων ξωκλησιών που υπάγονται στην ενορία του Αγερσανίου Νάξου και χρονολογούνται την τελευταία ει­κοσαετία (1994-2014).       

Σκοπός της είναι να καταδείξει κατά πόσο αυτά ακολουθούν την παράδοση των παλαιότερων ξωκλησιών και σε ποια σημεία εμφανίζουν νεωτερικά στοιχεία. Ως πρότυπο σύγκρισης έλαβα αυτό του Αγίου Αρσενίου, από το οποίο κατά την παράδοση - πήρε το όνομά του το χωριό (2). Τα νεόδμητα εν ενεργεία ξωκλήσια του χωριού είναι έξι: ο Άγιος Εφραίμ ο Αγιος Φανούριος, ο Άγιος Ραφαήλ, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, της Αναλήψεως του Κυρίου και η Αγία Παρασκευή. Η μεταξύ τους σύγκρι­ση είναι πολυεπίπεδη, όπως αποδεικνύεται από την ανάλυση που ακολουθεί.

Ο όροι, νεωτερικότητα / νεωτερικά στοιχεία που προαναφέρθηκε δεν έχει καμία σχέση με κάποιες νεωτερικές / αποδημητικές θρησκευτικές αντιλήψεις των κτιτόρων (κτητόρων) τους ή άλλες σχετικές με τη μορφή και τον τύπο των σύγχρονων αυτών ξωκλησιών. Οι όποιες αλλαγές καταγράφονται στα επόμενα εξαρτώνται κυρίως από τις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες, τις οικονομικές δυνατότητες των κτιτόρων, τα σύγχρονα υλικά δομήσεως που προσφέρουν πολλές δυνατότητες γρήγορης και χαμη­λού κόστους οικοδόμησης, Αλλά και από την προσωπικότητα καθεαυτήν του κτίτορα (το πνευματικό του επίπεδο πρωτίστως) ή τη σχέση του με την «παράδοση», κ.λπ.

(1)Εκφράζω και από τη θέση αυτή τις ευχαριστίες μου στους ανθρώπους, των οποίων η βοήθεια ήταν πολύτιμη για την ολοκλήρωση αυτού του εγχειρήματος. Καταρχάς, στον Μανόλη Σέργη, Αναπλ. Κα­θηγητή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε αναθέτοντάς μου τη συγκεκριμένη έρευνα, αλλά και για την ευκαιρία που μου έδωσε να γνωρίσω καλύτερα τον τόπο καταγωγής του πατέρα μου, Ιάκωβου Γεωργ. Μελισσουργού. Επίσης, στον κ. Ιωάννη Τουμπακάρη, για τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις του. Τα νεόδμητα ξωκλήσια, στα οποία εστιάζει η έρευ­να είναι το αποτέλεσμα των κόπων και των δαπανών των οικογενειών που τα έχτισαν αλλά κυρίως εί­ναι η έμπρακτη απόδοση ευχαριστιών για τάματα που εκπληρώθηκαν, Θα ήθελα λοιπόν να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον πατέρα Συμεών (Αγ. Κοσμάς), τον ιερέα του Αγερσανιού, για τις γνώσεις και την καθοδήγηση που μου παρείχε με τόση προθυμία και ανιδιοτέλεια. Επίσης, στους ιδιοκτήτες των εκκλησιών που δίχως δισταγμό μου άνοιξαν την πόρτα των εκκλησιών και των σπιτιών τους και μου παρείχαν όλες αυτές τις πολύτιμες πληροφορίες προκειμένου να διεξαχθεί η παρούσα έρευνα. Συγκεκριμένα, τις οικογένειες των: Στέλιου Στ. Δημητροκάλλη (Αγ. Ραφαήλ), Ευαγγελίας Δημητρίου Λιανόπουλου (Αγ. Φανούριος), Κώστα Φ. Μαργαρίτη (Αγ. Παρασκευή), Μανόλη Χρ. Μαργαρίτη. (Αγ. Εφραίμ) και Νικ. Μιχ. Μαργαρίτη (Ανάληψη Κυρίου). Στη συνέχεια, θα ήθελα να ευχαριστήσω την Μαρία Στυλιανού Κάβουρα, για τις πληροφορίες της σχετικά με το ξωκλήσι του Αγίου Αρσενίου. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένεια μου και στον οικογενειακό μου φίλο Μανόλη Φαλαγκάρη για τη βοήθεια που μου προσέφεραν.

(2) Για την επιστημονική ερμηνεία του τοπωνυμίου βλ. Μ. Γ. Σέργης, «Προς το Γερσανί, από τους δρόμους της Ιστορίας και της Κοινωνικής Λαογραφίας: μετονομασία ενός τοπωνυμίου, παρε­τυμολογία, ιδεολογήματα». Πρακτικά Δ ' Πανελληνίου Συνεδρίου «Η Νάξος διά μέσου των αιώ­νων», Αθήνα: 2013, 387-405.

Η μελέτη εντάσσεται στη Σύγχρονη Λαογραφία, και μάλιστα στη Σύγχρονη Θρησκευτική Συμπεριφορά, έναν λαογραφικά κλάδο που έχει δώσει προσφάτως πλούσιο νεωτερικό υλικό στην ελληνική λαογραφική βιβλιογραφία (3).

(3) Αναφέρομαι κυρίως στις εργασίες του καθηγητής Λαογραφίας στο Δ.Π.Θ. Μανόλη Γ. Βαρβούνη. Από την τελευταία παραγωγή του επιλέγω ενδεικτικούς τίτλους βιβλίων και εργασιών για τον κάθε ενδιαφερόμενο: Λαϊκή θρησκευτικότητα και εθιμικές πρακτικές. Μελετήματα Θρησκευτικής και Κοινωνικής Λαογραφίας, Αθήνα 2015 (εκδ. Ηρόδοτος). - Λαϊκή θρησκευτικότητα στον ελληνικό αστικό χώρο. Μελετήματα νεωτερικής θρησκευτικής λαογραφίας, Θεσσαλονίκη, 2014 (εκδ. Σταμούλης). - Νεωτερική ελληνική λαϊκή θρησκευτικότητα. Συναγωγή μελετών θρησκευτικής λαογραφίας. Θεσσα¬λονίκη, 2014(εκδ. Μπαρμπουνάκη). - Νεοελληνικά λαϊκά επιτύμβια επιγράμματα. Αθήνα 2007 (εκδ. Παπαζήση) - Θεμελιώδεις έννοιες και μορφές της ελληνικής θρησκευτικής λαογραφίας. Αθήνα 2013 (εκδ. Στρατηγικές Εκδόσεις Ιω. Φλώρου). - «Θρησκευτική Λαογραφία : μια σύγχρονη θεώρηση της λαϊκής θρησκευτικότητας και της λαϊκής θρησκευτικής συμπεριφοράς», στον τόμο Μ. Γ. Βαρβού- νης, Μ. Γ. Σέργης (διεύθυνση), Ελληνική Λαογραφία : Ιστορικά, θεωρητικά, μεθοδολογικά, θεματικές 1. Αθήνα 2012, 669-691. - «Αστικές εκκλησιαστικές λιτανείες», στον τόμο Κύριλλος Κατερέλος, Απ. Γλαβίνας, Γρ. Λαρεντζάκης (επιμ.), Σκεύος εις Τιμήν. Αφιερωματικός τόμος επί τη συμπληρώσει 25ετίας από της εις Επίσκοπον χειροτονίας και 20ετίας από της ενθρονίσεως του Μητροπολίτου Αυστρίας και Εξάρχου Ουγγαρίας και Μεσευρώπης κ. Μιχαήλ. (...), Αθήναι - Βιέννη 2013, 67-75. - «Λαϊκά θρησκευτικά πανηγύρια αθηναϊκών ενοριών», στο Γ. Κ. Καιροφύλας - Σ. Γ. Φιλιππότης (εκδ.), Αθηναϊκό Ημερολόγιο 19 (2008), 210-218. - «Σύγχρονες μορφές θρησκευτικότητας στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό», Γρηγόριος ο Παλαμάς 90 : 817 (2007), 207-222. - «Αστική λαϊκή θρησκευτικότητα σε ενοριακά πλαίσια: Η περίπτωση της ενορίας της Αγίας Αναστασίας της Πατρικίας της I. Μητροπόλεως Περιστερίου», στον τόμο Γ. Ανδρειωμένος (επιμ.), Ευκαρπίας Έπαινος. Αφιέρωμα στον καθηγητή Παναγιώτη Δ. Μαστροδημήτρη. Αθήνα 2007, εκδ. Πορεία, 183-199. - «Αστικά έθιμα του θανάτου. Παρατηρήσεις και διαπιστώσεις», Παρνασσός 48 (2006), 275-298. - «Οικιακή λαϊκή λατρεία», Εκκλησία 85 :4 (2008), 273-277. - «Λαϊκή θρησκευτική παράδοση και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση», Εκκλησία 85:1 (2008), 32-35. - «Προσκυνηματικός τουρισμός και ελληνική λαϊκή τέχνη», Eryheia 29 (2008), 217-228. - «Αθηναϊκά προσκυνητάρια», στο Γ.Κ. Καιροφύλας , Σ.Γ. Φιλιππότης (εκδ.), Αθηναϊκό Ημερολόγιο 20 (2009), 180-185. - «Χάρτινες μικρές εικόνες ευλογίας», Εκκλησία 85:9 (2008), 717-721. - «Όψεις της σύγχρονης λαϊκής θρησκευτικότητας των Ελλήνων», στον τόμο Κωνσταντίνος I. Χολέβας (έκδ.), Ελληνορθόδοξη Πορεία. Ανθολόγιο Κειμένων. Αθήνα 2008, 219- 239. - «Εκκλησιαστικά εγκόλπια ημερολόγια και νεοελληνική λαϊκή θρησκευτικότητα», στον τόμο Ελ. Παπαδοπούλου - Ιω. Ρεμεδιάκη (επιμ.), Γλώσσα Ψυχής Άγγελος. Αφιέρωμα στην Ελευθερία Γιακουμάκη. Αθήνα 2010, 553-567. - «Προσκυνηματικές εκδρομές και ιερές αποδημίες», Θεολογία 80: 1 (2009), 191-211. - «Ναός κάτω από το ναό: Πρακτικές της νεωτερικής ελληνικής αστικής λαϊκής θρησκευτικότητας», Κανίσκιον. Τιμητικός τόμος επί τη 10ετηρίδι (2001-2011) της Αρχιερατείας του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου 'Υδρας, Σπετσών, Αιγίνης, Ερμιονίδος και Τροιζηνίας κ. Εφραίμ. 'Υδρα 2011, 257-263. - «Το 'κιτς' στη σύγχρονη ελληνική εκκλησιαστική και λαϊκή θρησκευτική τέχνη»,Θεολογία 83:1(2012),247-266.-΄Φάγονται πένητες και εμπλησθήσονται΄. Λαογραφικές θεωρήσεις,των εκκλησιαστικών συσσιτίων του ελληνικού αστικού χώρου»,Θεολογία 83:4(2012),81-97.

Πραγματολογικά στοιχεία των ναϋδρίων

Πριν προχωρήσω στη σύγκριση, αξίζει να αναφερθούν κάποια γενικά-πραγματολογικά στοιχεία για κάθε ναϋδριο, τα οποία εκ προοιμίου δεν υπόκεινται σε σύγκριση, είτε διότι είναι τέτοια η φύση τους είτε επειδή η παλαιότητα του ναού του Αγίου Αρσενίου δεν μας παρέχει επαρκείς πληροφορίες για τη σύγκριση. Επίσης, όσον αφορά στο ιδιοκτησιακό τους καθεστώς, εκτός από το εκκλησάκι του Κοσμά του Αιτωλού που ανήκει στην ενορία του χωριού, τα υπόλοιπα είναι ιδιόκτητα, πνευματικά ανήκουν στη Μητρόπολη Παροναξίας και χωροταξικά στην περιοχή της ενορίας του Αγερσανιού.

1. Άγιος Εφμαίμ (4)

     Το ναϋδριο του Αγίου Εφραίμ βρίσκεται στην πε­ριοχή Μαστοράκη. Η οικο­δόμηση του ξεκίνησε το έτος 2004 και ολοκληρώθηκε το 2009. Η οικογένεια του Μανώλη Χρ. Μαργαρίτη επέλε­ξε τη συγκεκριμένη περιοχή για δύο λόγους: (α) το κτήμα στο οποίο ανηγέρθη ήταν ιδι­οκτησία του και (β) βρισκό­ταν σε ιδανικό σημείο, αφού κείται δίπλα στον κεντρικό δρόμο που ενώνει το χωριό με την περιοχή της πολυφημισμένης, πλέον Αγίας Άννας. Αρα, παρατηρούμε ότι ο χώρος της οικοδομήσεώς τους επιλέγεται πλέον σήμερα με εντελώς διαφορειικά κριτήρια εν σχέσει προς το παρελθόν(5).

Κτίστες του (6) αναφέρονται οι Νικόλαος Εμμ. Κατερίνης, Μανώλης Χρήστου Καπρής και Αθανάσιος Κουτάτζης και αρχιτέκτονας η Στέλλα Δεμενοπούλου. Πρό­κειται για εκπλήρωση ενός τάματος των μελών της οικογένειας για την υγεία της θυγατέρας τους. Το κορίτσι «τάχθηκε» στον Αγιο Εφραίμ της Νέας Μάκρης που φέρει την προσωνυμία του θαυματουργού Αγίου. Στην ολοκλήρωσή της συνέδραμαν εθελοντές και η ενορία του χωριού, επειδή μάλιστα η ανέγερση του ήταν πολυέξοδη, η οικογένεια αναγκάστηκε να ασκήσει και δεύτερη εργασία για να αντεπεξέλθει οι­κονομικά. Τα θυρανοίξια πραγματοποιήθηκαν στις 5 Μαΐου του 2009.

εικ.1

(4)Εορτάζει στις 5 Μαΐου

(5)Τα κριτήρια αυτά βλ. στο Αλκη Κυριακίδου-Νέστορος,Λαογραφικά μελετήματα, τ.Ι,Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου,Αθήνα 1989,15 κ.ε.

(6)Όλα τα νεόδμητα ξωκλήσια χτίστηκαν με τα σύγχρονα βασικά υλικά οικοδόμησης (μπετόν, σίδερα,τούβλα και σοβά) ενώ το συγκρινόμενο(Αγ.Αρσενίου) με πέτρες και υλικά τοιχοποιίας της εποχής κατασκευής του. 

2. Άγιος Φανούριος (7)

Ο Άγιος Φανούριος είναι οικοδομημένος στην περιοχή του αεροδρομίου (Αμμουδάρης). Πολιτικός Μηχανικός είναι η Μαρία Σιόντα - Μανωλά και κτίστης ο Χρ. Στρούμπαλης. Η ανέγερση του ναού ήταν αμιγώς οικογενειακό έξοδο και μάλιστα μεγάλο. Η συγκεκριμένη τοποθεσία επιλέχτηκε καθ' υπόδειξη του Αγί­ου, που εμφανίστηκε σε όνειρο της ιδιοκτήτριας Ευαγγελίας Δημ. Λιανοπούλου και λόγω θαύματος, όπως η ίδια ισχυρίζεται. Συγκεκριμένα, το οικόϊτεδο εκείνο θεωρείτο δασική περιοχή κι έτσι δεν δινόταν οικοδομική άδεια στην οικογένεια.

Η ιδιοκτήτρια παρακαλούσε τον Άγιο Φανούριο να της φανερώσει ανθρώπους κατάλληλους να τη βοηθήσουν στην προσπάθεια της να κατοχυρώσει νομικώς τον εν λόγω χώρο. Εν τέλει, κατάφερε να αποδείξει νομίμως ότι αυτός παλαιότε­ρα ήταν καρπουζότοπος και όχι δασική περιοχή. Οι προγονοί της φύτευαν καρπούζια και σιτάρι , και το χωράφι τής ανήκε παλαιόθεν. Η «γραφειοκρατική» της περιπέτεια όμως δεν σταμάτησε εκεί. Έτσι, ενώ ήταν έτοιμη να εγκαταλείψει την προσπάθειά της, παρακάλεσε πάλι τον Άγιο και του υποσχέθηκε χαρακτηριστικά (do ut des): « Αν με βοηθήσεις, εγώ θα σου κάνω μια εκκλησία με τα ίδια υλικά που θα χτίσω το σπίτι μου...». Μία από τις επόμενες νύκτες (κατά τα λεγόμενα και πάλιν της ίδιας) ο Αγιος εμφανίστηκε στο όνειρο της και την παρότρυνε να συνεχίσει υποδεικνύοντας της το σημείο ανέγερσης της εκκλησίας. Οι τίτλοι ιδι­οκτησίας του οικοπέδου κατοχυρώθηκαν τελικά και η εκκλησία κτίστηκε το έτος 2001 όποτε έγιναν και τα θυρανοίξια. Η υποδοχή των πιστών έγινε με μυρωδάτα άνθη στην αυλή της εκκλησίας. Έκτοτε, ο Άγιος Φανούριος είναι ο προστάτης της οικογένειας.

εικ.2

(7) Εορτάζει στις 27 Αυγούστου

3. Άγιος Ραφαήλ (8)

Ο Άγιος Ραφαήλ ανεγέρθη το έτος 2008 στην περιοχή Μεταξά όπου βρίσκεται το κτήμα της οικογένειας Στυλιανού Στ. Δημητροκάλλη. Ο χώρος του διχοτομήθηκε για να κατασκευαστεί ο κεντρικός δρόμος Αγερσανίου - Αγίας Άννας και το ένα εκ των δύο μερών του η οικογένεια επέλεξε να το αξιοποιήσει χτίζοντας το ξωκλήσι. Το κτίσιμό του ήταν οικογενειακό έξοδο με μοναδική έξωθεν δωρεά δύο εικόνες. Η οικογένεια είχε την τιμή και τη χαρά να ιδεί το ξωκλήσι της να χτίζεται με τη δική της συμβολή, αφού κτίστης ήταν ο κτήτορας του ναού Στέλιος Δημητροκάλλης. Αιτία για την οικοδομησή του ήταν και πάλι ένα τάμα της Κ. Στυλιανού Δημητροκάλλη, για τον πατέρα της. Τα θυρανοίξια έγιναν την παραμονή της εορτής, το έτος 2009, όπου πραγματοποιήθηκε αγιασμός και ανήμερα έγινε η θεία Λειτουργία.

εικ.3

(8) Εορτάζει την Τρίτη του Πάσχα.

Θα ακολουθήσει το Β΄Μέρος

Οι Στέρνες και η χρήση τους στο Αγερσανί σε μια άλλη εποχή.

Ονομασία:

Στέρνα (stérna). στέρνα < κιστέρνα (που ίσως θεωρήθηκε κι η στέρνα) < λατ. cisterna]

Είδος χτιστής δεξαμενής, που χρησιμοποιείται για αποθήκευση υγρών, ιδίως νερού.

Είδη στέρνας:

Στα Kυκλαδονήσια  κατασκευάστηκαν τρία (3) είδη στερνών που ξεχώριζαν μεταξύ τους ανάλογα με τη χρήση τους.

Η μια κατασκευή αφορούσε στη συλλογή του βρόχινου νερού επειδή τα νησιά αντιμετωπίζουν συχνά το πρόβλημα της λειψυδρίας,  η άλλη  αφορά τη στέρνα για τη συγκέντρωση του νερού με σκοπό το πότισμα της καλλιέργειας και το πότισμα των ζώων(γαιδουρομούλαρα και βοοειδή  ) και η τρίτη κατασκευή αφορά στο πλύσιμο των ρούχων και κλινοσκεπασμάτων της οικογένειας.

Πολλές φορές  δίπλα στη μεγάλη συνυπήρχε και η μικρή στέρνα(στερνάκι).

Στέρνα ποτίσματος και στερνάκι

Εδώ θα ασχοληθούμε με τη δεύτερη και τρίτη κατηγορία στερνών και τούτο επειδή στο Αγερσανί,εξ όσων γνωρίζω,δεν κατασκευάστηκαν στα σπίτια ή στα χωράφια στέρνες ειδικά για τη συγκέντρωση του βρόχινου νερού.

Κατασκευή:

Οι στέρνες στο Αγερσανί ανεξαρτήτως των διαστάσεων και της χρήσης τους  είναι στο σύνολό τους πετρόχτιστες, σχήματος ορθογώνιου παραλληλόγραμμου ή τετραγώνου και ανοιχτού τύπου.Οι πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονταν ή από  εκβραχισμό και κατάλληλη διαμόρφωση ή από κατεδαφίσεις παλαιότερων κτισμάτων κυρίως αγροτικών.Η σύνδεση των πετρών μεταξύ τους  γινόταν με τη χρήση του τσιμέντου ως συνδετικού  υλικού αν και υπήρχαν στέρνες ,παλαιότερης κατασκευής,καθαρά πετρόχτιστες χωρίς τσιμέντο.

Η  εσωτερική στεγανοποίηση των εντοπισμένων στερνών ήταν με τσιμεντοκονίαμα. Οι στέρνες δεν ήταν εξωτερικά σοβαντισμένες.

Στέρνες ποτίσματος

                                                                      

Για το χτίσιμο της στέρνας χρησιμοποιούσαν  αγερσανιώτες μαστόρους οι οποίοι γνώριζαν την τέχνη όχι μόνο του χτισίματος και της στεγανοποίησης αλλά και του πάχους που έπρεπε να έχει το τοίχωμα  για να αντέξει στην πίεση του νερού.  

Τέτοιοι  μαστόροι ήταν  ο Γεώργιος Μεντζουβής (Σορώκος) που έχτισε ίσως τις περισσότερες στέρνες στο Αγερσανί,ο Κώστας Καραμανής (Μαχτάς) και στα νεότερα χρόνια ο Κώστας Καραμανής του Γ. (Κατσιμίδης),ο Νικόλας Κάβουρας του Ιωαν.(Μπειρίκος) κ.α.

Τα χείλη της στέρνας ήταν τσιμεντένια και  λεία,  κεκλιμένα προς τα μέσα και υψωμένα προς τα έξω για να μην χύνεται το πολύτιμο υγρό από τον κυματισμό του αέρα ενώ εντοπίστηκαν και στέρνες που τα χείλη τους ήταν επίπεδα.

Στέρνα με επίπεδα χείλη

Στο κάτω μέρος της στέρνας υπήρχε οπή για την έξοδο του νερού.

Όλες οι στέρνες διέθεταν στο κάτω μέρος μια μικρή οπή για να μπορεί  να αδειάζει το περιεχόμενό τους με τη διαφορά ότι  στις στέρνες ποτίσματος η οπή χρησιμοποιούνταν για να ποτίζει  την παραγωγή και να καθαρίζει η στέρνα από τη βουρκάδα ή το μεταφερόμενο με το νερό χώμα, ενώ σε αυτές του πλυσίματος για να φεύγει το νερό με τις σαπουνάδες και να μπαίνει καθαρό για το ξέβγαλμα και επίσης βέβαια για να τις καθαρίζουν.

Στις στέρνες ποτίσματος που η πίεση του νερού προς την οπή εξόδου ήταν μεγάλη για να την κλείσουν και να μην τρέχει το νερό  προς τα έξω χρησιμοποιούσαν από την εσωτερική πλευρά  της στέρνας  κομμάτι κορμού από πελεκημένο  αθάνατο  για να χωράει ακριβώς στην οπή  και να μην χύνεται το νερό αλλά αν τυχόν  εξακολουθούσε η διαρροή  τύλιγαν την αυτοσχέδια αυτή τάπα  με πανιά.

Μερικές στέρνες είχαν τσιμεντένιο οδηγό ευθυγράμμισης  από την επιφάνεια προς την οπή,οδηγός που είχε ταυτόχρονα και στερεωτική χρήση.

Στο βάθος διακρίνεται ο οδηγός της τάπας

Για να ρυθμίσουν τη ροή εξόδου του νερού στο πότισμα και να μην υπάρχουν περιττές διαρροές στα αυλάκια ανέβαζαν την τάπα λίγο πάνω από την οπή ή έβαζαν καλάμια ή κλαδιά(συνήθως σχοίνου). Πολύ αργότερα τοποθετούσαν εξωτερικώς διακόπτη(βάνα).

Το ύψος του ξύλου της τάπας έβγαινε πάνω από την επιφάνεια του νερού για να μπορούν να το σηκώνουν για να βγαίνει το νερό  ή να το πιέζουν για  σφραγίζει. 

Στις στέρνες πλυσίματος επειδή η πίεση του νερού προς την οπή εξόδου ήταν μικρή χρησιμοποιούσαν εξωτερική αυτοσχέδια τάπα και πολύ αργότερα διακόπτη(βάνα).

Το γέμισμα της στέρνας γίνονταν στα παλιά χρόνια με το αεράνι και για αυτό η στέρνα κτίζονταν κοντά στο πηάδι (πηγάδι).

Αεράνι

Εικόνα από το βιβλίο 

Λαογραφικά και Εθνογραφικά από το Γλινάδο Νάξου σελ.188

του Αναπληρωτή Καθηγητή Λαογραφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Μανόλη Γεωργίου Σέργη.

Η εργασία αυτή ήταν επίπονη και απαιτούσε πολλές ώρες μέχρι να γεμίσει η στέρνα αν τυχόν  μάλιστα ήταν στέρνα ποτίσματος αεράνιζαν για ημέρες.

Στη συνέχεια του χρόνου τη στέρνα τη γέμιζαν με τη μαγγανομηχανή.

Μαγγανομηχανή

Η περίπτωση αυτή δεν απαιτούσε η στέρνα να ήταν απαραίτητα κοντά στο πηγάδι γιατί το νερό μέσα από ένα αυλάκι στην αρχή και τσιμεντένιους σωλήνες (λούκια) αργότερα και μέσω φυσικής ροής κατέληγε και γέμιζε τη στέρνα.Πολύ αργότερα η στέρνα γέμιζε και από μεγάλη απόσταση μέσω λουκιών με μηχανικό μέσο την πετρελαιομηχανή ή βενζινομηχανή.

.

Πετρελαιομηχανή

Οι στέρνες διατηρούνταν συνεχώς γεμάτες ακόμη και αν δεν χρησιμοποιούσαν το νερό για λόγους στεγάνωσης αλλά και για να πίνουν νερό τα ζώα.

Πότισμα παραγωγής

Το νερό έτρεχε με φυσική ροή μέσα από τα αυλάκια (ναούς) προς τις αλιτάνες  και πότιζε την καλλιέργεια αν επρόκειτο για παραγωγή πατάτας ή ζαρζαβατικών.

Πλύσιμο ρούχων

Τα στερνάκια βρίσκονταν είτε κοντά στην κύρια κατοικία της οικογένειας είτε και στο χωράφι ξεχωριστά ή κολλητά στην στέρνα πλυσίματος.

Εκεί συνήθως μια φορά την εβδομάδα η νοικοκυρά με τα άλλα γυναικεία μέλη του σπιτιού έπλυναν τα ρούχα και τα κλινοσκεπάσματα της οικογένειας.

Στερνάκι

Στέρνα Ειδικού σκοπού.

Η στέρνα αυτή είναι μοναδική στο χωριό και εξακολουθεί να διατηρεί την εικόνα για την οποία κατασκευάστηκε.

Αναφέρομαι στη στέρνα του Νικόλαου Αντ.Πολυκανδριώτη που κατασκευάστηκε ή χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή ψάθας επειδή ο ιδιοκτήτης της ασχολούνταν με την κατασκευή και την επισκευή σαμαριών και άλλων ψάθινων κατασκευών.

Καλλιέργεια ψάθας σε στέρνα

Σήμερα πλέον οι στέρνες  έχουν εγκαταλειφθεί πλην ελαχίστων, του ποτίσματος, που διατηρούνται εξυπηρετώντας τον αρχικό σκοπό κατασκευής τους.

Εξαιρούνται οι μεγάλες στέρνες  μερικών χωριανών μας που είναι πλήρως μάχιμες ως δεξαμενές νερού για το πότισμα  με τις οποίες θα ασχοληθούμε αργότερα σε άλλη ειδική δημοσίευση.

Συντάκτης: Μελισσουργός Ιάκωβος Γ.

e-mail:melissourgosj@gmail.com