Άγιος Αρσένιος-Νάξου(Τόπος και χρόνος): Γνωριμία με το Χωριό

Ο Άγιος Αρσένιος ή κατά τους ντόπιους Αγερσανί, είναι το μεγαλύτερο χωριό της πεδινής, (δυτικής), Νάξου σε πληθυσμό και έκταση και από τα μεγαλύτερα του νησιού.

Σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Νάξου ο Άγιος Αρσένιος Νάξου αποτελεί έδρα ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων στον οποίο περιλαμβάνονται οι οικισμοί: η Αγία Άννα, οι Άγιοι Πάντες, ο Άγιος Προκόπιος, ο Μάραγκας, ο Μαστοράκης και η Στελίδα.

Απέχει περίπου 7 χλμ. από την πόλη, Χώρα της Νάξου. Το 1952 αριθμούσε περίπου 900 κατοίκους. Κατά την απογραφή του 2001 οι κάτοικοι ήταν 1138 ενώ κατά την απογραφή του 2011 ο πληθυσμός του χωριού ανήλθε σε 1327 κατοίκους σύμφωνα με την παρακάτω κατανομή.

Απογραφή Πληθυσμού 2011 – Μόνιμος Πληθυσμός Περιφερειακή Ενότητα Νάξου

Δημοτική Κοινότητα Αγίου Αρσενίου	1.327
Αγία Άννα	176
Άγιοι Πάντες	103
Άγιος Αρσένιος	717
Άγιος Προκόπιος	96
Μάραγκας	73
Μαστοράκης	5
Στελίδα	157

Κατά την παράδοση το το χωριό πήρε το όνομά του από ένα μικρό εξωκλήσι, τον Άγιο Αρσένιο, που είναι κοντά στο χωριό. Η παλαιότερη αναφορά του τοπωνυμίου βρίσκεται σε έγγραφο του Δούκα Κρίσπου της 1 Απριλίου του 1435 ως "In lo luoco de Gersani" (στον τόπο του Γερσανιού). (Ν. Κεφαλληνιάδης - ΑΓΕΡΣΑΝΙ ΝΑΞΟΥ).

Άγιος Αρσένιος(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αρχικά το χωριό ήταν χτισμένο στην περιοχή Στελίδα, αλλά λόγω των επιδρομών επι τουρκοκρατίας καταστράφηκε, εγκαταλείφθηκε και χτίστηκε τελικά στον κάμπο των Λειβαδιών, περίπου επτά χιλιόμετρα από την Χώρα της Νάξου.

Το Αγερσανί και οι γειτονιές του.

Το χωριό είναι χωρισμένο σε τρεις συνοικισμούς: Το Απάνω χωριό, το Κάτω Χωριό και το Πέρα χωριό. Αυτοί οι τρεις συνοικισμοί περιλαμβάνουν τους ακόλουθους μικρότερους οικισμούς-γειτονιές: Ακακία - Ευρετή - Κουλουκάς - Αλωνάκι - Ζγόμπα - Παντοτεινό - Κουλούρηδος - Λούκα - Κούλι - Παλιάμπελο – Αρακοπούλα.

Για να καταλάβει κανείς την ρυμοτομία του χωριού θα πρέπει να το δει από ένα ψηλό σημείο.

Δηλαδή θα πρέπει να το παρατηρήσει είτε από το Δημοτικό Σχολείο δεξιά προς Τρίποδες και αριστερά προς Γλινάδο, είτε ανεβαίνοντας το λόφο του Στρούμπουλα, δηλ. στους μύλους.

Γενική άποψη του χωριού

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Το πρώτο πράγμα που θα έβλεπε κανείς είναι ότι το χωριό φαίνεται σαν να κόβεται στη μέση. Αυτό όμως τώρα ελάχιστα διακρίνεται με τα νέα κτίρια.

Γενική άποψη του χωριού από τον Πύργο της Στελίδας

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Το ψηλότερο τμήμα ονομάζεται Πάνω Χωριό ενώ το χαμηλότερο τμήμα μετά το γεφύρι Κάτω χωριό. Το τελευταίο εκτείνεται νοτιοδυτικά με την πρόσθετη ονομασία Πέρα χωριό.

Ως διαχωριστικό μεταξύ του Πάνω και του Κάτω και Πέρα Χωριού ήταν το Γεφύρι που κατασκευάστηκε ως πέρασμα του χειμάρρου με την ονομασία Λουκάκι.

Το γεφύρι

(Φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Το χωριό λοιπόν είχε ένα κεντρικό δρόμο που ξεκινούσε από την ιστορική λόγω μάχης με τους πειρατές Αρακοπούλα ή το Μπατή (Εμπατή=έμπα του χωριού) και κατέληγε στο Δημοτικό Σχολείο.

Η απόσταση μεταξύ των δυο άκρων λέγεται ότι είναι ένα χιλιόμετρο γιατί το μήκος των σιδερένιων σωλήνων του νερού ήταν χίλια μέτρα.

Το δεύτερο πράγμα που θα έβλεπε είναι η κάθε γειτονιά του χωριού. Ο λόγος ήταν ότι από τον κεντρικό δρόμο μέχρι τα πρώτα σπίτι της γειτονιάς μεσολαβούσε ένα κενό διάστημα.

Τώρα όμως ούτε και αυτό είναι ορατό λόγω του ότι κάθε κενό καλύφθηκε με νέες οικοδομές.

Άποψη της νέας ρυμοτομίας του χωριού (φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Η δημιουργία των γειτονιών βασιζόταν στον συγγενικό δεσμό των κατοίκων τους και στην ιδιοκτησία του χώρου (χωραφιού) που θα οικοδομούσε η οικογένεια. Έτσι εξηγείται ότι η ονομασία μερικών γειτονιών προσδιορίζονταν από την επωνυμία των οικογενειών που διέμεναν εκεί.

Έτσι το ρυμοτομικό σχέδιο του χωριού με τους δρόμους και τις γειτονιές του προσομοιάζει με ποτάμι και παραποτάμους .

Ακριβές σχεδιάγραμμα με τις γειτονιές του χωριού με βάση τον κεντρικό δρόμο

(σχ.Ι.Μελισσουργός)

Δεν θα ασχοληθώ με τα ιστορικά ρυμοτομικά στοιχεία του χωριού, αφενός γιατί δεν τα γνωρίζω, αφετέρου γιατί πιστεύω ότι ακολούθησαν τους κανόνες ρυμοτομίας που ακολουθήθηκαν στο νησί και είχαν σχέση με την προστασία των κατοίκων από τα φυσικά φαινόμενα και από επιθέσεις πειρατών εναντίον τους.

Τα σπίτια που βρίσκονται επάνω στον κεντρικό δρόμο είναι πυκνοκατοικημένα κι ελάχιστα διαθέτουν ένα μικρό μπαλκόνι-αυλή προς τον κεντρικό δρόμο.

Κατά μήκος του κεντρικού δρόμου , δεξιά και αριστερά, ξεκινούσε ο δρόμος της γειτονιάς, ένα χωμάτινο μονοπάτι .

Οι παλιότερες γειτονιές του χωριού είναι το παλιάμπελο με τα Ενετικά σπίτια, μέρος του Ενετικού Πυργακιού του Αγερσανιού.

Το Ενετικό Πυργάκι του Αγερσανιού

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Ιστορία ονοματοδοσίας της Κοινότητας Αγίου Αρσενίου

Η πρώτη επίσημη εμφάνιση των ονομάτων των οικισμών της Ελλάδας σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της χώρας βρίσκεται στο φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως, αριθμός 80 (παράρτημα) της 28ης Δεκεμβρίου 1836.

Στο ΦΕΚ 80 (παράρτημα) της 28ης Δεκεμβρίου 1836 το χωριό μας ονομάζεται Αγερσανί, ονομασία με την οποία αναφέρεται για πρώτη φορά την 1 Απριλίου του 1435 σε έγγραφο του Δούκα Κρίσπου με την φράση “In lo Luoco de Gersani”=στον τόπο του Γερσανιού (όχι Αγερσανιού).

Το χωριό συστήνεται ως Κοινότητα το 1912 με την ονομασία «Αγερσανοί» και όπως αναφέρει το λεξικό Διοικητικών Μεταβολών Δήμων και Κοινοτήτων 1912-2001 η ονομασία της Κοινότητας διορθώνεται σε Κοινότητα Αγίου Αρσενίου την 16-10-1940.

Οι μεταβολές φαίνονται στον χρονολογικό πίνακα:

1. Την 31-8-1912 συστήνεται Κοινότητα με έδρα τον οικισμό Αγερσανοί

2. Την 18-12-1920 αναγνωρίζεται ο οικισμός Ακακία και προσαρτίζεται στο χωριό.

3. Την 18-12-1920 αναγνωρίζεται ο οικισμός Αλωνάκι και Ποταμός και προσαρτίζεται στο χωριό.

4. Την 16-5-1928 αναγνωρίζεται ο οικισμός Κούλουρις και προσαρτίζεται στο χωριό.

5. Την 16-5-1928 αναγνωρίζεται ο οικισμός Στελίδα και προσαρτίζεται στο χωριό.

6. Την 16-5-1928 αναγνωρίζεται ο οικισμός Πέρα Χωριό και προσαρτίζεται στο χωριό.

7. Την 16-5-1928 αναγνωρίζεται ο οικισμός Κάτω Αγερσανοί και προσαρτίζεται στο χωριό.

8. Την 16-5-1928 καταργούνται οι οικισμοί Αλωνάκι και Ποταμός.

9. Την 16-10-1940 η ονομασία του χωριού Αγερσανοί διορθώνεται σε Άγιος Αρσένιος.

10. Την 16-10-1940 η ονομασία της Κοινότητος διορθώνεται σε Άγιος Αρσένιος.

Το χωριό έχει ως πολιούχο τον Άγιο Σπυρίδωνα με την ανακαινισμένη εκκλησία του αλλά και την 3κλιτη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, όπως την ξέρουν επί εκατονταετίες οι Αγερσανιώτες,κτίσμα του 18ου αιώνα, που στα χρόνια των πειρατών χρησίμευε και σαν παρατηρητήριο.

Αγιος Σπυρίδωνας

(Φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Εικόνισμα Αγίου Σπυρίδωνα

(φωτ.Αρτεμις Αναγνωστοπούλου-Χίου)

Πρόσοψη εκκλησίας Αγίου Νικολάου

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Πρόσοψη εκκλησίας Αγίου Νικολάου

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αριστερό κλίτος:Αγιος Νικόλαος

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Μεσαίο κλίτος:Παναγία

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Δεξιό κλίτος:Αγιοι Ανάργυροι

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Τα ξωκλήσια του Αγερσανιού είναι τα ακόλουθα: Μονή Τιμίου Προδρόμου, Άγιος Παντελεήμονας, Παναγία η Ορφανή, Άη Γιώργης στα Ιρία, Άγιος Αρσένιος, Άγιοι Πάντες, Άγιος Πέτρος, Άγιος Νικόλαος ο χαλαριώτης στον Κατζιλιέρη, Αγία Άννα, Άγιος Νικόλαος, Άγιος Προκόπιος και ο Άη Γιάννης στου Σαλούκου.

Μονή Τιμίου Προδρόμου

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αγιος Νικόλαος ο Χαλαριώτης

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αγιος Προκόπιος

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αγιος Νικόλαος

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αγιοι Πάντες

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αγία Αννα

(φωτ.Βιβλίο Αγερσανί)

Αγιος Γεώργιος-Υρια

(φωτ.Βιβλίο Αγερσανί)

Παναγία Ορφανή ή Μαρμαριώτισσα

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Ταυτόχρονα υπάρχουν και πολλά νεόκτιστα ιδιωτικά ξωκλήσια. («Νεόδμητα ξωκλήσια 1994-2014 στο Αγερσανί Νάξου: Παράδοση και νεωτερικότητα» της φιλολόγου Μαρίας Μελισσουργού, δημοσίευση στον 5^ο/2015 τόμο του επιστημονικού περιοδικού ΝΑΞΙΑΚΑ)

Μερικά από τα αξιόλογα μνημεία του χωριού είναι τα εξής:

- Το Πυργάκι του Αγ. Νικολάου με τους χαρακτηριστικούς περιστερώνες του και η παλιά γειτονιά στο παλιάμπελο.

Μαρμάρινες σκάλες στο Πυργάκι

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Πόρτα επάνω ορόφου στο Πυργάκι

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

-Στην τοποθεσία Ελληνικό, ένας λόφος στο νότιο μέρος του χωριού, υπάρχουν ερείπια αρχαίου φρουρίου και στα Πετράδια

- Ο ναός του Διονύσου στα Ύρια, ενός σπουδαίου για την Ελλάδα αρχαιολογικού τόπου με αδιάλειπτη λειτουργία από τον 14^ο αιώνα μέχρι σήμερα, χώρος που ανακαλύφθηκε το 1982 και παραδόθηκε στο κοινό το 1992.

Αρχαιολογικός Χώρος Υρίων

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

-Στο χωριό διατηρείται αρχαίος πέτρινος λύχνος της εποχής του χαλκού που βρέθηκε στην περιοχή της Στελίδας(αεροδρόμιο) και χρησίμευε ως φάρος για την διέλευση των πλοίων όταν το λιμάνι του νησιού βρισκόταν στο βάθος του Λιβαδιού.

Ο Λύχνος

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

- Στο λόφο του Στρούμπουλα εξακολουθούν, παρά την αδιαφορία των φορέων του νησιού, να στέκονται οι Ανεμόμυλοι.

Οι ανεμόμυλοι του Στρούμπουλα

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

-Το νησάκι Μαντώ στην περιοχή της Στελίδας

Στελίδα-Αλυκή-Ταλιάνι.Το νησάκι Μαντώ

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Στελίδα-Αλυκή-Ταλιάνι.Το νησάκι Μαντώ

Το σπίτι του φύλακα του ιχθυοτροφείου

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

- Αλυκή-Αλλατοπηγείο

Αλυκή

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αλυκή-Απομεινάρια των εγκαταστάσεων παραγωγής αλατιού

και του σπιτιού του φύλακα Γ.Καραμανή(Κατσιμίδη)

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αλυκή-ξηρασία

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Οι Παραλίες

Οι παραλίες που ανήκουν στην δημοτική Κοινότητα του Αγερσανιού είναι οι πλέον και όχι άδικα οι τουριστικότερες παραλίες του νησιού ,των Κυκλάδων αλλά και από τις ωραιότερες της Ελλάδας και γιατί όχι και της Ευρώπης.

Σήμερα, οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται με τουριστικά επαγγέλματα στις παραλίες του νησιού όπως του Αγίου Προκοπίου, της Αγίας ΄Άννας και της Πλάκας.

Αγιος Προκόπιος -Αγία Αννα και μέρος της Πλάκας

(φωτ.Γιάννης Ε.Κάβουρας)

Πλάκα

(φωτ.Ιντερνετ)

Πανοραμική σύνθεση παραλιών Αγίας Αννας-Αγίου Προκοπίου

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Αγιος Προκόπιος -Αγία Αννα

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Το απάγγειο του Αη Νικόλα

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Το λιμανάκι της Αγίας Αννας

(φωτ.Ι.Μελισσουργός)

Γεωργία-κτηνοτροφία

Το Αγερσανί θεωρείται από τα πιο εύφορα χωριά της Νάξου, με γεωργική καλλιέργεια αυτή της περίφημης πατάτας Νάξου, όπου τελευταίως σημειώνεται κι η παραγωγή λαδιού ενώ διαθέτει σύγχρονες μονάδες εκτροφής βοοειδών για κρέας και γάλα.

Πολιτισμός

Το Αγερσανί διαθέτει πλούσια λαϊκή πολιτιστική παράδοση που δυστυχώς λόγω της ενασχόλησης των περισσότερων κατοίκων του με τον τουρισμό φθίνει.