Τ΄ Αη Γιαννιού

Φωτ.Αρχείο Π.Αναγνωστόπουλου

Τ΄Αη Γιαννιού

Στις 29 Αυγούστου η εκκλησία μας τιμά τη μνήμη της Αποτομής της Τιμίας Κεφαλής, του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και Βαπτιστού.

Τα  λόγια του Τιμίου Προδρόμου αποτελούσαν πρόβλημα για τη διεφθαρμένη συνείδηση του βασιλιά Ηρώδη Αντίπα και της παράνομης συζύγου του Ηρωδιάδος, που ήταν γυναίκα του αδελφού του Φιλίππου.

Ο Ηρώδης μη ανεχόμενος τους ελέγχους του Προδρόμου τον φυλάκισε. Στη γιορτή όμως των γενεθλίων του, ο Ηρώδης υποσχέθηκε με όρκο να δώσει στην κόρη της Ηρωδιάδος ό,τι ζητήσει, διότι του άρεσε πολύ ο χορός της.
Τότε η αιμοβόρος Ηρωδιάς είπε στην κόρη της να ζητήσει στο πιάτο το κεφάλι του Ιωάννη, πράγμα το οποίο κι έγινε τελικά.

 Ο Ιωάννης θα παραμένει υπόδειγμα σε όλους όσους θέλουν να υπηρετούν την αλήθεια και να αγωνίζονται κατά της διαφθοράς ανεξαρτήτως κινδύνων.

Το Αγερσανί τιμά την ημέρα αυτή στο ομώνυμο Πυργομανάστηρο του Τιμίου Προδρόμου.

Φωτ.Ι.Μελισσουργού

Για την ιστορική και θρησκευτική αξία του μοναστηριού έχουν γραφτεί αρκετά στο βιβλίο του Αγερσανιού (Κεφαλληνιάδης,Ν.(1987) Αγερσανί Νάξου.Το παραγωγικό,παραδοσιακό και τουριστικό Λειβαδοχώρι,Αθήνα,έκδοση Συλλόγου Αγίου Αρσενίου Νάξου) όπου αναφέρεται ότι η ημερομηνία κτισίματος του μοναστηριού δεν είναι μεν γνωστή, υπάρχει δε αναφορά ότι το 1703 ο Μητροπολίτης Μακάριος αναθέτει με γράμμα του «προς τους αδελφούς Ιωαννάκιν και Θωμάν Μιχαλίτζηδες να ανακαινίσουν εκ βάθρων το παρά το Αγερσανί μονύδριον του Τιμίου Προδρόμου. Παρέχεται εις αυτούς η άδεια αν θέλουν να το κάμουν και σταυροπηγιακόν». Το τελευταίο φαίνεται πως εν τέλει δεν συνέβη. Η ανακαίνιση όμως πραγματοποιήθηκε το 1721.

Το καθολικό της Μονής είναι ναός δίκλιτος ενώ δεξιά του υψώνονται αρκετά κελιά. Προπολεμικά στεγάστηκε σε κελί του μοναστηριού το σχολαρχείο για τα παιδιά από το Αγερσανί και το Γλινάδο.

Το ηγουμενείο αποτελούσε άλλο κελί. 

Φωτ.Ορεινός Αξώτης

Φωτ.Ορεινός Αξώτης

Υπήρχαν τοιχογραφίες που ύστερα καταστράφηκαν εξαιτίας της ανακαίνισης της Μονής το 1721. Τα παράθυρα του ηγουμενείου στον δεύτερο όροφο έχουν ωραία θέα προς τα Λειβάδια και τη θάλασσα.  Η Μονή διέθετε και φούρνο.  Η αυλή στο κέντρο του Μοναστηριού είναι μικρή και στενόμακρη μ' ένα ή δύο κυπαρίσσια. Στη μέση του υπέρυθρου υπάρχει ανάγλυφη η μορφή της Παναγίας.

Στο επάνω μέρος της εξωτερικής πόρτας υπήρχε ζεματήστρα από όπου έριχναν βραστό νερό ή λάδι για να αποκρούσουν τους εισβολείς.

Η παράδοση λέει ότι κάποτε ζεμάτισαν και Τούρκους πειρατές.

Φωτ.Ορεινός Αξώτης

Σύμφωνα με την αφήγηση του συγχωρεμένου Σπύρου Μαργαρίτη, ψάλτη του χωριού, υπάρχει μια εκδοχή σχετικά με το κτίσιμο του μοναστηριού, ότι  δηλαδή αυτό κτίστηκε από κάποιον Πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως. Αυτός είχε στείλει καλόγερους τους οποίους είχε βάλει μέσα, αλλά εκείνοι πούλησαν τη περιουσία του και έτσι το μοναστήρι έφυγε από τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου.

Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στο Αγερσανί της Νάξου, όπως γράφει ο Ορεινός Αξώτης στη σχετική ανάρτησή του για το μοναστήρι,  δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο των πύργων της Νάξου παρόλο που είναι εμφανέστατη η οχυρή του κατασκευή. Επίσης, διαφέρει από άλλα μοναστήρια/πύργους της Νάξου στο ότι έχει δύο καθολικά. Επιπροσθέτως, διακρίνονται εντοιχισμένα κομμάτια από μάρμαρα αρχαίου ναού σε διάφορα σημεία της τοιχοποιίας του μοναστηριού.

Φωτ.Ορεινός Αξώτης

Φωτ.Ορεινός Αξώτης

Η συνέχεια δεν ήταν και η καλύτερη για το μοναστήρι και την παλιά του αίγλη. Στα μετέπειτα χρόνια εγκαταλείφθηκε και κινδύνευσε να υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές .

Την νέα εικόνα ανακαίνισης  του μοναστηριού την έδωσε  ο σημερινός παπάς του Αγερσανιού π. Συμεών Τελόπουλος και δεν φαίνεται να ήταν εύκολη υπόθεση γιατί τα κελιά, ο περίβολος και λοιποί χώροι είχαν υποστεί μεγάλες φθορές.

                                                                      Φωτ.Ι.Μελισσουργός

Όπως ο ίδιος με πληροφόρησε, η προσπάθεια ξεκίνησε το 2008 κατόπιν  μιας μικρής δωρεάς του γείτονα του Μοναστηριού και συντοπίτη μας από το Γλινάδο,  Γιώργου Σέργη («Σπάου»).

Ετσι άρχισε η επισκευή τον κελιών του επάνω ορόφου. Βλέποντας πόσο όμορφο γίνεται το έργο της ανακαίνισης δόθηκαν χρήματα από αυτά που προορίζονταν για την δημιουργία της κατασκήνωσης.

«Πιστέψαμε», γράφει ο π. Συμεών, «μαζί με το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του ναού μας ότι αξίζει να καθυστερήσει το έργο της κατασκήνωσης στα Καλαμούρια, ώστε να τελειώσει η προσπάθειά μας».

Ανακαινίστηκαν όλα τα κελιά και καθαρίστηκε το πάτωμα του ναού. Στη μέση του πατώματος του ναού βρέθηκαν και δύο τάφοι με λείψανα τα οποία τοποθετήθηκαν πάλι με τάξη.

Φωτ.Ορεινός Αξώτης

Φωτ.Ορεινός Αξώτης

«Έτσι χαιρόμαστε το ευλογημένο μας Μοναστήρι το οποίο ο κόσμος φροντίζει να είναι σε λειτουργία και καθαρό» αναφέρει ο π. Συμεών.

Σήμερα ο εσωτερικός χώρος του μοναστηριού είναι όμορφος και περιποιημένος και τα κελιά λειτουργικά.

Το πανηγύρι του Αη Γιάννη είναι το τελευταίο της καλοκαιρινής περιόδου για το Αγερσανί.

Οι περισσότεροι Αγερσανιώτες έχουν αναχωρήσει για την Αθήνα και αλλού. Ελάχιστοι παραμένουν. Οι υπόλοιποι προσκυνητές είναι από το Αγερσανί, το Γλινάδο, τις Τρίποδες και τη Χώρα.

Φωτ.Βιβλίο "Αγερσανί Νάξου"

Φωτ."Αγερσανί Νάξου"

Η καλύτερη στιγμή του θρησκευτικού τελετουργικού κατά τη γνώμη μου είναι ο Εσπερινός.

Επί τη ευκαιρία, ονομάζεται Εσπερινός επειδή τελείται κατά την εσπέρα, ή αλλιώς Λυχνικόν επειδή συμπίπτει με το άναμμα των λύχνων.

Θες η ώρα που αρχίζει να πέφτει ο καλοκαιρινός ήλιος και σουρουπώνει, θες η βαθιά θρησκευτικότητα του εκκλησιάσματος, το αποτέλεσμα είναι μαγευτικό και μυσταγωγικό.

Του Αη Γιαννιού, συγχωριανοί, και εφέτος και Χρόνια μας Πολλά.

Μακάρι όταν θα γυρίζαμε από τον εσπερινό να συναντούσαμε, σαν εκείνα τα χρόνια, τα βιολιά να παίζουν στις τέντες στο έμπα του χωριού και τον γλυκανά να έχει απλώσει το σεντόνι του στον Άη Γιάννη και στο πεζούλι του Γιώργη του Μαργαρίτη («Μπαρμπούνη») έξω από τον Άγιο Σπυρίδωνα.

Για την τέντα βλ. την σχετική μου ανάρτηση για το πανηγύρι του Αγ. Παντελεήμονα.

Φωτογραφία από πανηγύρι της εποχής

(αριστερά βιολί ο συγχωριανός μας Νίκος Κάβουρας,Μ.Χατζόπουλος,--,Αντώνης Κονιτόπουλος)

Γιατί έτσι γινότανε.
Τα βιολιά ξεκινούσανε αμέσως μετά τον Εσπερινό και διαρκούσαν μέχρι το πρωί. Και ξανά ανήμερα μετά την λειτουργία μέχρι το πρωί της επομένης ημέρας.

Οι μεζέδες ήταν νηστίσιμοι, κυρίως θαλασσινά, το κρασί μπόλικο και ντόπιο και κατ' εξαίρεση υπήρχε μπύρα παγωμένη από το βαρέλι με πάγο.
Τα δυο βράδια παραμονή, και ανήμερα  γινότανε το σώσε στο κέντρο του χωριού  από κόσμο αποτελούμενο από ντόπιους και επισκέπτες. Τα κορίτσια και τα αγόρια στολισμένα κατέβαιναν στο δρόμο της εκκλησίας και άρχιζε η σουλατζάδα  από κάθε γωνιά του χωριού. Απάνω, Πέρα, Κουλούριδο, Μπατή, Σγόμπα, Παντοτεινό.

Από του Δημήτριου («Τουμπακάρη») το μαγαζί μέχρι του Νικολάου του Ρεφενέ την τέντα γινόταν το αδιαχώρητο.
Τα ανύπαντρα κοπέλια και τα κοπελούδια με το πάνω κάτω τους και τις ματιές του κόρτε γεμάτες πειράγματα και υπονοούμενα δημιουργούσαν τη δική τους ατμόσφαιρα.
Οι νιόπαντροι αγκαζέ δεχόντουσαν τις ευχές των συγχωριανών και τα παλαιότερα ζευγάρια ταιριάζανε με τα ζευγάρια που θα κάθονταν στο ίδιο τραπέζι.
Οι γιαγιές συμμετείχαν στην πανηγυριώτικη ατμόσφαιρα ξαποσταίνοντας στα πεζούλια και κουτσομπολεύοντας ό,τι περνούσε από μπροστά τους.
Τα κοπελάκια και τα κοπελουδάκια με τη δραχμή και το πενηνταράκι στο χέρι συνωστίζονταν με βουή γύρω από το σεντόνι του γλυκανά σε μια δύσκολη απόφαση˙ γλυκό ή παιχνίδι. Δύσκολη επιλογή καθώς και τα δύο ήταν σπάνια αλλά και αναγκαία.
Οι επισκέπτες από τη Χώρα και τα γύρω γειτονικά χωριά έδιναν το «παρών» σε ένα όμορφο αντάμωμα με τους Αγερσανιώτες φίλους τους.
Η ατμόσφαιρα χάλαγε μερικές φορές από πρόσκαιρους καυγάδες είτε εξαιτίας της σειράς του χορού είτε λόγω παρεξηγήσεων που είχαν αιτία το πείραγμα ή την ερωτική ματιά σε κοπέλα από κοπέλι άλλης παρέας.
Έτσι κυλούσε η καλοκαιριάτικη νύχτα μέχρι τα μεσάνυχτα όταν η νηστεία τελείωνε και στα τραπέζια έφταναν τα ψητά κρεατικά και η βραστή ζούλα.
Η αυγή έφθανε και τα κουρασμένα βήματα των μερακλήδων χορευτών συνόδευε το θρυλικό νησιώτικο «ωραία που ΄ναι την αυγή όταν γλυκοχαράζει».
Σιγά σιγά από τη δεκαετία του ΄80 κι ύστερα το πράγμα άρχιζε να ξεθωριάζει μέχρι που τελικά έσβησε στις μέρες μας -ή τουλάχιστον έτσι μου φαίνεται- από τη μνήμη των παλιών που το έζησαν τότε.
Να ΄μαστε καλά και ποιος ξέρει; Ίσως με τα γυρίσματα της ιστορίας ξαναζωντανέψουν οι μνήμες μας.

Φιλολογική επιμέλεια κειμένου:Μαρία Μελισσουργού(Φιλόλογος)

Η δημοσίευση αυτή είναι αφιερωμένη :
Στους  αείμνηστους συγχωριανούς μας Μανόλη Κ.Μαργαρίτη (Τσαγκάρη), και Παύλο Αναγνωστόπουλο,ως ελάχιστο δείγμα τιμής και ευχαριστίας  για την προσφορά τους  στην καταγραφή της παράδοσης του  Αγερσανιού.

Γλυκιά Παναγιά

                                                      Παναγία Ορφανή(Αγερσανί)

Η Παναγία είναι το ξεχωριστό Θείο πρόσωπο της απανταχού Χριστιανοσύνης.

Όχι τόσο, κατά την γνώμη μου, γιατί αυτή επιλέχθηκε για να γεννήσει  τον Θεάνθρωπο αλλά γιατί μπροστά στα μάτια της εξελίχθηκε το Θείο Δράμα˙ εικόνες και καταστάσεις που καμία μάνα δεν θα άντεχε να δει να συμβαίνουν στο παιδί της.

Η Μαρία όμως άντεξε με πίστη αποτελώντας το μοναδικό στήριγμα για τον ανθρώπινο πόνο των μανάδων στη γη.

Εμείς οι Αιγαιοπελαγίτες τιμούμε την Παναγία επειδή για εμάς είναι κάτι το ξεχωριστό. Σαν να είναι δικός μας άνθρωπος, είτε η μάνα μας δηλαδή, η αδελφή, ή φίλη μας.

«Παναγία μου σώσε,

Έλα Παναγία μου,

Παναγία Παρθένα μου βοήθησέ με»

Η άμεση επίκληση του Χριστιανού σε κάθε δύσκολη στιγμή του!!

Έτσι,   οι  νησιώτες έχουν αποδώσει τα πιο ευφάνταστα ονόματα και προσωνύμια ως εξής:

Τήνος: Παναγιά η Ευαγγελίστρια

Αστυπάλαια: Παναγία  Πορταΐτισσα

Σίφνος: Παναγιά της Χρυσοπηγής

Αμοργός: Παναγιά η Χοζοβιώτισσα

Φολέγανδρος: Παναγία Της Κοιμήσεως

Σαντορίνη: Παναγιά η Επισκοπή

Πάρος: Παναγιά η Εκατονταπυλιανή

Άνδρος: Παναγιά η Θεοσκέπαστη

Μύκονος και Μήλος: Παναγιά Τουρλιανή

Σίφνος: Παναγιά η Πουλάτη

Μυτιλήνη: Παναγιά της Αγιάσου

Λειψοί: Παναγία του Χάρου

Κάρπαθος: Κυρά-Παναγιά

Νάξος: Παναγία η Αρφανή (Ορφανή) ή Μαρμαριώτισσα, Αργοκοιλιώτισσα, Φανερωμένη, Φιλοτίτισσα, Απεραθίτισασα, Παντάνασσα, Δροσιανή, Μυρτιδιώτισσα, Αταλιώτισσα, Κερά, Πρωτόθρονη και Βλαχερνιώτισσα.

Στην Νάξο, όπως φρόντισε να μας πληροφορήσει σήμερα ο «Ορεινός Αξώτης» βασιζόμενος στην έρευνα του Νίκου Κεφαλληνιάδη, οι ονομασίες των εικόνων της Παναγίας που βρίσκονται σε εκκλησίες της Νάξου είναι οι ακόλουθες:

Η ΕΛΠΙΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ: επωνυμία της Παναγίας σε εικόνα που βρίσκεται στην Αγία Θεοδοσία της Χώρας με την επιγραφή «η ελπίς πάντων των χριστιανών μνήσθητι Ιωάννου δούλου σου και του σκευοφύλακος ιερέως Ισπανού του γραφέως δούλου σου του πολλά αμαρτωλού 1731».

Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΩΝ: επωνυμία της Παναγίας σε εικόνα στον ναΐσκο της Αγίας Βαρβάρας (Τιμίου Σταυρού) στη Χώρα της Νάξου. Πρόκειται περί εικόνος της Παναγίας Βρεφοκρατούσας με δύο αγγέλους άνω αυτής να κρατούν το στέμμα της.

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ: επωνυμία της Παναγίας σε εικόνα στο ναό των Ταξιαρχών (Κονδύλη) στη Χώρα .

Η ΠΑΝΤΩΝ ΕΛΠΙΣ: επωνυμία της Παναγίας σε εικόνα στον Άγιο Μηνά της Χώρας .

Η ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΜΕΡΣΙΝΙΩΤΙΣΣΑ: επωνυμία της Παναγίας σε εικόνα στο ναό της Αγίας Σοφίας στη συνοικία Εβριακή της Χώρας .

Η ΦΟΒΕΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ: επωνυμία της Παναγίας σε εικόνα στη μονή Προδρόμου Αγερσανίου με επιγραφή «δια συνδρομής και βοηθείας των κατοίκων του χωρίου Αγερσανί 27 Ιουλίου 1866» .

Η ΠΑΝΤΩΝ ΧΑΡΑ: επωνυμία της Παναγίας σε εικόνα στον ναό του Αγίου Γεωργίου στα Ύρια.

Η ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ: επωνυμία της Παναγίας σε εικόνα στον Άγιο Θελένη Δαμαριώνα με την επιγραφή «Προύσηθεν εικών Αγνής τη Ελλάδι Ποταμός ικται θαυμάτων αενάων , κούφισον αγνή τα βάρη της Ελλάδος α νυνί πάσχει των κακούργων κακία 1926».

ΚΤΗΤΟΡΙΣΣΑ: επωνυμία της Παναγίας στον ναό της Χρυσοπολίτισσας.

ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ: επωνυμία της Παναγίας σε αγιογραφία της Πλατυτέρας στον ερειπωμένο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου Βουρβουριάς.

ΠΑΥΣΟΛΥΠΗ: επωνυμία της Παναγίας σε αγιογραφία στο ναό της Γιαλλούς στην Αγιασό.

Παναγία η Αρφανή (Ορφανή) ή Μαρμαριώτισσα στο Αγερσανί (δική μου προσθήκη).

Οι εκκλησίες και τα ξωκλήσια της Παναγίας βρίσκονται στις πιο περίοπτες θέσεις των νησιών μας.

Οι επωνυμίες και τα προσωνύμια που έχει λάβει η Παναγία στον Ελλαδικό χώρο είναι δεκάδες και έχουν σχέση:

1. Με την απεικόνιση της Παναγίας: Τέτοια επίθετα είναι η Βρεφοκρατούσα, η Γλυκοφιλούσα, η Γαλακτοτροφούσα, η Πλατυτέρα των Ουρανών, η Οδηγήτρια, Δεξιοκρατούσα ή Δεξιά και Μεγαλομάτα. Υπάρχουν και ονόματα που συνδυάζονται με μια ιερή ιστορία, όπως τα ονόματα που υπάρχουν στο Άγιο Όρος, π.χ. το «Άξιον Εστίν», Τριχερούσα, η Εσφαγμένη, η Πυροβοληθείσα, η Πορταΐτισσα και άλλα.

2. Με τον τόπο λατρείας Της: η Παναγία η Αθηνιώτισσα, η Καστριώτισσα, η Πυργιανή, η Σπηλιανή, η Μεγαλοσπηλαιώτισσα, η Θαλασσινή, η Καλαμού, η Καμινιώτισσα, η Ολυμπιώτισσα, η Σουμελιώτισσα, η Πλατανιώτισσα, η Καταπολιανή, η Τροοδίτισσα, του Κάμπου, Σουμελά κ.α.

3. Με την τεχνοτροπία του ναού Της: η Θολοσκέπαστη, η Μολυβδοσκέπαστη, η Πελεκητή, η Κρεμαστή, η Μαρμαριώτισσα.

4. Με το όνομα του κτήτορα του ναού ή της μονής Της: Παναγία η Παχειά, η Γλυκειά, η Περλιγκού, η Λυκοδήμου, η Κοροβιλιά.

5. Με το μήνα εορτασμού Της: η Βρεχούσα, η Αυγουστιανή, η Δεκαπεντούσα, η Τριτιανή και η Μεσοσπορίτισσα.

6. Με τα θαύματα της Παναγίας. Τέτοια επίθετα είναι: Γοργοϋπήκοος, Ελεούσα, Ελεήστρα, Γιάτρισσα, Θεραπεία, Υγεία, Ψυχοσώστρα, Παραμυθία, Παρηγορήτρα, Παυσολύπη, Φανερωμένη, Μυροβλύτισσα.

7. Εγκωμιαστικά επίθετα που προέκυψαν από την έξαρση της αγάπης των πιστών. Συνήθως χρησιμοποιείται σύνθετο επίθετο με πρώτο συνθετικό το χρυσό: Χρυσοκελλαριά, Χρυσοσπηλιώτισσα, Χρυσοπηγή, Χρυσογαλούσα, Χρυσοποδαρίτισσα, Χρυσοχέρα. Υπάρχουν όμως και άλλα, όπως Αγγελόκτιστη, Αερινή, Αναφωνήτρα, Επίσκεψις, Παντάνασσα, Τρανή, Χιλιαρμενίτισσα, Μαλεβή.

8. Τέλος, αυτά που Της έδωσαν οι υμνογράφοι της Εκκλησίας και προέρχονται κυρίως από τον Ακάθιστο Ύμνο: Αμόλυντος, Υψηλοτέρα, Καθέδρα, Κλίμαξ, Σκέπη, Παράκλησις, Επίσκεψις, Καταφυγή, Κεχαριτωμένη, Χώρα του Αχώρητου, Όρος Αλατόμητον.

Φιλολογική επιμέλεια κειμένου: Μαρία Μελισσουργού (φιλόλογος)