Πλοία και ταξίδια αναμνήσεων

H δημοσίευση αυτή δεν έχει σκοπό να αποτελέσει μελέτη για την ιστορία της μεταφοράς ανθρώπων και αγαθών από και προς το λιμάνι της Νάξου.

Σκοπός της είναι να παρουσιαστεί μια συλλογή φωτογραφιών των πλοίων που εξυπηρέτησαν τους Αγερσανιώτες τα παλιά χρόνια.

Αναφέρομαι μόνο στην περίπτωση των Αγερσανιωτών καθώς οι πληροφορίες μου για τους υπόλοιπους συμπατριώτες μου στο νησί είναι ελλιπείς.

Γράφει στο Facebook ο Μανώλης Κ. Βιλαντώνης, παλιός Ναξιώτης που έζησε την ζωή του κοντά στο λιμάνι και έχει γράψει βιβλίο για τους ανθρώπους του, παρουσιάζοντας μια φωτογραφία του πλοίου Μυρτιδιώτισσα.

«Σήμερα μπορεί να ταξιδεύουμε πιο γρήγορα, πιο άνετα και καθαρά. Όμως και εκείνα τα παλιά πλοία ήταν ευλογημένα γιατί για πολλά χρόνια εξυπηρετούσαν τα νησιά μας ίσως και χωρίς μεγάλο κέρδος.»

Οι σημερινοί Αγερσανιώτες κι επισκέπτες της Νάξου που ταξιδεύουν στο νησί μας με τα σύγχρονα, άνετα και γρήγορα πλοία μπορεί να νομίζουν ότι το ταξίδι των νησιωτών από τη Νάξο στον Πειραιά και αντίστροφα είχε ανέκαθεν αυτά τα χαρακτηριστικά.

Πρώτα απ’ όλα, οι Αγερσανιώτες των προηγούμενων δεκαετιών  ταξίδευαν μόνο με κατεύθυνση το λιμάνι του Πειραιά ή της Σύρας. Αυτό γινόταν κυρίως  για θέματα  υγείας, λόγω εσωτερικής ή εξωτερικής  μετανάστευσης με σκοπό την εργασία ή τις σπουδές αλλά και για λόγους διεκπεραίωσης υποθέσεών τους με το κράτος ή ακόμη για να συναντήσουν  τους τοπικούς βουλευτές έχοντας στο νου κάποια εξυπηρέτηση.

Ιδιαίτερης σοβαρότητας ήταν η μετάβαση στην Αθήνα για λόγους υγείας (στο νησί δεν υπήρχαν οι αντίστοιχες υποδομές). Το ταξίδι ενείχε τεράστιους κινδύνους για τους ταξιδιώτες των οποίων η κατάσταση υγείας συγκαταλεγόταν στις επείγουσες, όπως κάποια σοβαρή παθολογική ασθένεια, επικείμενος τοκετός ή επιπλοκή εγκυμοσύνης.

Μόλις τακτοποιούσαν την υπόθεσή τους επέστρεφαν στο νησί.

Τα καλοκαίρια, τα πλοία ταξίδευαν προς τα εκεί μεταφέροντας - εκτός των μόνιμων κατοίκων- και τους εσωτερικούς μετανάστες με τις οικογένειές τους  οι οποίοι επισκέπτονταν τη γενέτειρά τους για λίγες ημέρες προκειμένου να ξεκουραστούν και να δουν τους συγγενείς τους με τους οποίους είχαν να ανταμώσουν ή και να επικοινωνήσουν δια ζώσης ακόμη και ένα χρόνο.

Ο ξένοι ημεδαποί και αλλοδαποί  επισκέπτες ήταν είδος ανύπαρκτο και μόνο λιγοστοί  εμπορικοί αντιπρόσωποι, τεχνικοί και ιστορικοί ή λαογραφικοί ερευνητές θαλασσοδέρνονταν με τους νησιώτες.

Τα πλοία ήταν μικρά, παλιά, δυσκίνητα και όχι απαραίτητα διαμορφωμένα γι’ ανθρώπους. Μαζί με αυτούς επίσης μετέφεραν κάθε λογής πραμάτεια και κυρίως ζώα.

Το θρυλικό Μοσχάνθη

Οι χώροι διαμονής των επιβατών ήταν αποτελούνταν συνήθως μακριές  ξύλινες παγκάλες και ήταν συνήθως χωρίς στέγαστρο. Επίσης, σε μερικές περιπτώσεις άνθρωποι και ζώα μοιράζονταν τον ίδιο  χώρο ενώ λόγω της μεγάλης χρονικής διάρκειας του ταξιδιού κάποια ευπαθή τρόφιμα υφίσταντο αλλοιώσεις με αποτέλεσμα διάφορες μυρωδιές να κάνουν την αναμονή δυσκολότερη. Η υγιεινή και οι υπηρεσίες στο πλοίο ήταν υποτυπώδεις και η φροντίδα για νερό και φαγητό ήταν ατομική υποχρέωση του επιβάτη.

Τα πλοία - «σκυλοπνίχτες», όπως τα ονόμαζαν οι νησιώτες, δεν ταξίδευαν με μεγάλες φουρτούνες, δεν είχαν τακτικά δρομολόγια κι ήταν πολύ αργά. Χαρακτηριστικά, τα ταξίδια διαρκούσαν δώδεκα ακόμη και δεκατέσσερις ώρες. Κάποιες φορές όμως τα έπιανε φουρτούνα στο δρόμο με αποτέλεσμα να μην καταφέρνουν να δέσουν στο νησί. Έτσι, πολλοί από τους  ταξιδιώτες «έβγαζαν τα σωθηκά τους» συμπαρασύροντας  με τη μυρωδιά και τους ψυχραιμότερους. Οι προσευχές προς τα Θεία  ήταν στα χείλια τους καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού και οι περισσότεροι αποβιβάζονταν κάτωχροι και κίτρινοι δοξάζοντας τον Αι Νικόλα και την Παναγία.

Μεγάλο μαρτύριο ήταν η μεταφορά των αποσκευών που αν είχαν προστεθεί κιόλας και τα πεσκέσια στους συγγενείς, τους γιατρούς, τους βουλευτές και κομματάρχες, τότε μιλάμε πια για μεγάλη ταλαιπωρία.

Ευτυχώς που το έργο αυτό το ανέλαβαν σταδιακά επαγγελματίες συμπατριώτες, οι ονομαζόμενοι «ταχυδρόμοι».

Το Αγερσανί είχε τον δικό του ταχυδρόμο όπως έμαθα πρόσφατα.Τον Αποστόλη Πρεβόλη ο οποίος έμενε στο Παλιάμπελο και μετάφερε πράγματα στην Αθήνα σε καλάθια και τα μοίραζε στα σπίτια στην Αθήνα και αντιστρόφως από την Αθήνα στο χωριό.

Πραμάτειες στο λιμάνι

Το λιμάνι της Νάξου ήταν μέρος της περιπέτειας αφού το καράβι της γραμμής άραζε στα ανοιχτά και τη μεταφορά ανθρώπων, ζώων και φορτίων από και προς το καράβι την είχαν αναλάβει οι λεμβούχοι με τις βάρκες τους.

1963 πρόβατα μεταφέρονται στο λιμάνι για φόρτωση

Μεταφορά ζώων

Αρχείο Μανόλη Βιλαντώνη.

Τα πρώτα πλοία, όπως διάβασα σε αντίστοιχη έρευνα, που χρησιμοποιήθηκαν για ταξίδια στις Κυκλάδες μετά την απελευθέρωση του 1940,  ήταν τα πολεμικά πλοία του στόλου. Κυρίως χρησιμοποιήθηκαν οι κορβέτες, ατμοκίνητα πλοία Καναδικής κατασκευής με μεγάλη αντοχή στη θάλασσα. Αυτά ήταν τα Σαχτούρης, Τομπάζης, και Κριεζής. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν τα πλοία Χαλκιδική, Χειμάρα, Αμαρυνθία, το οποίο έμοιαζε με το Μοσχάνθη, Καδιώ, Ηλιούπολης, Μάρη, Μαρινέλα, Κανάρης, Πειραιεύς καθώς και το μικρό Λήμνος για τα οποία δυστυχώς δεν εντόπισα φωτογραφίες.

Στην έρευνα δεν αναφέρεται εάν αυτά ταξίδεψαν και προς τη Νάξο. Όμως υποθέτω πως ταξίδεψαν λόγω έλλειψης πολλών πλοίων.

Γράφει ο Μανώλης Βιλαντώνης στο υπέροχο βιβλίο του «Το Λιμάνι της Νάξου -Τα μαγαζιά και οι άνθρωποί του» στη σελ. 5:

«Το 1923 η αποβάθρα του λιμανιού, η μικρή προβλήτα όπου οι βάρκες αποβίβαζαν τους επιβάτες από τα πλοία, παρουσιάζει εικόνα εγκατάλειψης και κινδυνεύει να καταστραφεί, ενώ τα προβλήματα του υποτυπώδους λιμανιού παραμένουν πολλά. Ο λιμενοβραχίονας είναι ακόμη μικρός και κολοβός και δεν προστατεύει το λιμάνι από τους καιρούς με αποτέλεσμα να μην μπορεί ένα πλοίο να διανυκτερεύσει. Όταν έχει φουρτούνα τα πλοία αγκυροβολούν στον όρμο του Αγίου Προκοπίου και εκεί αποβιβάζουν τον κόσμο μέσα στην θάλασσα, όπου οι λεμβούχοι αναγκάζονται να μεταφέρουν τους επιβάτες στις πλάτες τους για να τους βγάλουν στην ακτή».

Επιβίβαση ή και αποβίβαση μέσω μαούνων και λεμβούχων

Παρακάτω συνεχίζει ο Μανώλης «Το πρώτο πλοίο πρυμνοδέτησε στη νέα προβλήτα στις 31 Ιουλίου 1955 και ήταν το Δ/Π Δέσποινα».

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 κάνουν την εμφάνισή τους πιο καινούργια τεχνολογικά πλοια,μικρά όμως σε όγκο και αργά στην ταχύτητά τους.

Η κατάσταση από συνθήκες ταξιδιού είναι σαφώς βελτιωμένη και με το λιμάνι πλέον του νησιού  να μπορεί να τα εξυπηρετήσει αλλά και πάλι όχι σύγχρονη.

Στο νησί τα επόμενα χρόνια αρχίζει πιο τολμηρά να φθάνει ο τουρισμός  και  οι πλοιοκτήτες φέρνουν πιο μεγάλα πλοία που μεταφέρουν και οχήματα.

 Οι ναξιώτες κάνουν την δικής τους προσπάθεια ναυπηγώντας δυο πλοία το ΝΑΞΟΣ αρχικά και το ΠΑΡΟΣ αργότερα ,πλοία που έμελλε να μην έχουν την αναμενόμενη συνέχεια για γνωστούς και άγνωστους λόγους έμειναν όμως ιστορικά και  στην μνήμη όσων ταξιδέψαμε με αυτά.

Ο τουρισμός αναπτύσσεται ραγδαία κάτι που αναγκάζει την ελληνική ακτοπλοία να φθάσει στο σημερινό επίπεδο με τα καλά και τις αδυναμίες που όλοι οι νησιώτες γνωρίζουμε.

1914 Καλυψώ

1925 Μοσχάνθη

Μοσχάνθη

Στην Σαντορίνη τραγουδούσαν και το τραγούδι

 "Με τη δόλια τη Μοσχάνθη 

 Περιμένω γράμμα ν’ άρθει

 Περιμένω γράμμα ν’ άρθει

  Με τη δόλια τη Μοσχάνθη".

1928 Νικόλαος Τόγιας

Παντελής

1960 Δέσποινα

Δέσποινα

Μιαούλης

Μιαούλης

Μυρτιδιώτισσα

Κολοκοτρώνης

Καραϊσκάκης

1969 Ελλη

Ελλη  

Νάξος

Καθέλκυση Νάξος 1974

Καθέλκυση Νάξος 1974

Πάρος

Κυκλάδες

Άγιος Γεώργιος και αργότερα Παναγία Τήνου το 2015

(βυθίστηκε στο λιμάνι του Πειραιά το 2016)

Ναιάς

1990 Γεώργιος Εξπρές

Εξπρες Απόλλων

Απόλλων Εξπρες 2

                                                                        Δημητρούλα

Εξπρες Σαντορίνη 

Ποσειδών Εξπρες

(ναυάγησε στην Πάρο το 2009)

Μιλένα

Νταλιάνα

Ροδάνθη

Ρομίλντα

Το Τραγικό Σάμαινα

Όταν ξεκίνησα αυτή την έρευνα δεν μπόρεσα να αντιληφθώ τον μεγάλο αριθμό πλοίων που μετέφεραν τους συγχωριανούς μου από και προς τον Πειραιά με τα ενδιάμεσα λιμάνια της Σαντορίνης, Πάρου και Σύρας.

Υποψιάζομαι λοιπόν ότι κάποια μου διέφυγαν.

Ευχαριστίες:

Στην προσπάθεια αυτή χρησιμοποίησα το υλικό που είχαν την καλοσύνη να προσφέρουν μέσα από το Facebook οι συμπατριώτες και φίλοι, Μανώλης Βιλαντώνης, Στέφανος Κληρονόμος, Ορεινός Ναξιώτης, Στράτος Φουτάκογλου και κάποιοι άλλοι που να με συγχωρήσουν γιατί δεν συγκράτησα τα ονόματά τους κατά την αποθήκευση των φωτογραφιών τους.

Επίσης να ευχαριστήσω τον κ. Γ. Σίμωσις και τη σελίδα του http://www.naxostimes.gr/kyklades/1291-istorika-ploia-kiklades, "Τα ιστορικά Πλοία των Κυκλάδων".


Φιλολογική επιμέλεια κειμένου:Μαρία Μελισσουργού(Φιλόλογος)