ΑΡΧΑΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ-ΝΑΞΟΣ

ΓΕΩΡΓΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΝΗΣΩΝ

ΑΠΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΗΨΕΩΣ

ΑΥΤΏΝ ΥΠΟ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΩΝ

Α.ΜΗΛΙΑΡΑΚΗ

ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΤΥΠΟΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

ΕΠΙ ΤΗΣ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΕΩΣ ΤΩΝ ΟΔΩΝ ΑΙΟΛΟΥ ΚΑΙ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ

1874

ΝΙΚΟΛΑΩ Α ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΩ

                     

Αἵ πολυάριθμοι μικραί νῆσοι αἵ κείμεναι ἐντός της ἑλληνικῆς θαλάσσης διηρούντο ὑπό τῶν αρχαίων κατά ἀθροίσματα, ἕκαστον τῶν οποίων ωνόμαζον δί' ιδίου περιληπτικοῦ ὀνόματος· ἐκ τῶν ἀθροισμάτων δέ τούτων δύο εισί τά γνωστότερα καί συνήθως εν τή ἱστορία ἀναγραφόμενα· τό τῶν Κυκλάδων καί τό τῶν Σποράδων.

Καί Κυκλάδας μέν εκάλουν τάς βορειοτέρας νήσους, τάς μετεχούσας μᾶλλον τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑλλάδος καί δή τῆς Ἀττικῆς, Σποράδας δέ τάς μεσημβρινωτέρας καί πρόσγειοτέρας τή Μικρά Ἀσία.

Ειδικώτερον δέ κατά τάς μαρτυρίας τῶν πλειόνων γεωγράφων καί ἱστορικῶν Κυκλάδες ἐκαλοῦντο αι περί τήν Δῆλον οἰονεῖ τινα κύκλον σχηματίζουσαι νῆσοι Ἄνδρος, Τῆνος, Μύκονος, Σίφνος, Σέριφος, Νάξος, Σύρος, Πάρος, Κύθνος, Κέως καί Γύαρος. Η ὀνομασία δέ Κυκλάδες, ἤν πρῶτον ἀναγινώσκομεν παρ' Ηροδότω, προῆλθαν οὐχί ἐκ λόγων γεωγραφικῶν διότι οὔτε κύκλον σχηματίζει τό βόρειον τοῦτο ἄθροισμα τῶν νήσων, οὔτε η Δῆλος κεῖται ἀκριβῶς ἕν μέσω, ἀλλά μᾶλλον ἐκ λόγων θρησκευτικῶν καί πολιτικῶν.

ΝΑΞΟΣ

Η Νάξος κατά τόν Σκύλακα ὡς πρός τό μέγεθος κατέχει τήν Ἰδ' θέσιν εν τοῖς νήσοις τῆς Μεσογείου. Ο Πλίνιος (4,22.5) λέγει, ὅτι εἶχε περίμετρον 75.000 βήμ. καί ὅτι ἦτο διπλασία της Πάρου, ἀπό τῆς ὁποίας ἀπεῖχε 7.500 βήμ.

Οι ἀρχαῖοι γεωγράφοι ἀναφέρουσιν, ὅτι η Νάξος ἦτο μονοπόλις, ἄλλ' ὁ Στέφανος πλήν τῆς ὁμωνύμου πόλεως Νάξου, λέγει, ὅτι εἶχε καί πόλιν Τραγίαν , «Τραγία πόλις εν Νάξω, εν ἤ Τράγιος Ἀπόλλων τιμᾶται». Εύπολις διά τοῦ ε γράφει καί πληθυντικῶς Τραγέαι. Τό Ἐθνικόν Τραγεάτης ὡς Τεγεάτης»· ἄλλ' η μαρτυρία αὔτη οὔπω εβεβαιώθη εξ ἄλλων πηγῶν· πιθανόν δ' ὅτι  Στέφανος ἐκ τῆς ἕν Νάξω ὑπάρξεως τῆς λατρείας τοῦ Τραγίου Ἀπόλλωνος ἔπλασε καί πόλιν· πλήν τούτου δ' ο Στέφανος λέγει, ὅτι ὑπῆρχεν εν Νάξω καί πόλις Νύσα, αλλά καί τοῦτο δέν νομίζομε ἀκριβές·Ἡ δοξασία αὔτη πιθανώτατα προῆλθεν ἐκ τῶν βακχικῶν μύθων, καθ' οὖς πατρίς καί κατοικία τοῦ Διονύσου εν γένει ἐθεωρεῖτο Νύσα τίς, ἕξ οὐ καί τό ὄνομα αὐτοῦ εἶναι συντεθειμένον Διο-νυσος.

Εν Νάξω κώμη τίς εκαλείτο Ληστάδαι  καί ἐν τῶν ὀρέων, ὡς φαίνεται ἐκ τοῦ Διοδώρου, Δρίος. Ο Σῆμος ὁ Δήλιος ἀναφέρει, ὅτι εν Νάξω ὑπῆρχε ποταμός τίς Βίβλος, ἕξ οὗ καί βίβλινος οἶνος, αλλά περί τούτου οι αρχαίοι διαφωνούσι· διότι οι μέν λέγουσιν, ὅτι η Βίβλος ἤν χώρα τῆς Θράκης, καί ο ἐκ ταύτης οἶνος εκαλείτο βίβλινος, οι δέ, ὅτι βίβλος εκαλείτο είδος τί ἀμπέλου.

Τά τοῦ Προπερτίου δέ περί ποταμῶν εν Νάξω δί' ὧν ἔρρεεν ἄκρατος ευώδης οἶνος καί τά του παρά Σουίδα Ἡρακλείδου Ποντικοῦ καί Στεφάνου Βυζαντίου περί κρήνης, εξ ἤς ἔρρεεν οἶνος ἠδύς, ἐχουσι μυθολογικήν ἀρχήν· ουδέν δέ τό θαυμαστόν, ὅτι οι  μυθογράφοι προέβησαν εἰς τοιαύτας τερατολογίας περί τῆς πατρίδος του Βάκχου γράφοντες.

Ὡς πρός τήν ευφορίαν της γής καί τήν ποιότητα τῶν προϊόντων η Νάξος ἐθεωρεῖτο η ἀξιολογωτέρα τῶν Κυκλάδων, προεῖχε δέ κατά τούς χρόνους τούς πρό τῶν Μηδικῶν πολέμων κατά τήν εὐδαιμονίαν καί τήν δύναμιν· ο Πίνδαρος ἀποκαλεῖ αὐτήν λιπαρᾶν, ο Αγαθήμερος μικρᾶν Σικελίαν, ἄλλοι δέ Καλλίπολιν (Ρlinius). Ἐκ τῶν Ναξιακῶν προϊόντων iδία επαινούνται αι σταφυλαί καί o οἶνος, εἶχε δέ ἀφθονίαν ἀμπέλων.

 Ο Ἀρχιλόχος παραβάλλει που τόν Νάξιον οίνον τῷ νέκταρι· υπήρχε δέ καί εἶδος ἀμπέλου Ναξία καλούμενον. Περιζήτητοι ἤσαν καί αι Νάξιαι αμυγδάλαι, διαφόρων οὖσαι εἰδῶν, ὧν ἐν ἦτο σκληρόν, διό καί ο παρ’ Αθηναίω κωμικός Φρύνιχος (ἐδίδαξε περί τό 436 π. χ.), ἐν τινι κωμωδία εἰσάγει τινα παραπονούμενον, ὅτι στερούμενος γομφίων ὀδόντων δέν ηδύνατο νά κατάξη ¨Ναξίαν αμυγδάλην¨. Τάς Ναξίας δέ αμυγδάλας οἱ ἀρχαῖοι εθεώρουν «επακτικώτατας πρός οίνον» προεσθιομένας, καί ο κωμικός Εύπολις (ἕν τή κωμωδία Ταξιάρχοις διδαχθείση τό 427 π. χ.) λέγει,

                          Δίδου μασάσθαι  Ναξίας αμυγδάλας

                         Οίνον τέ πίνειν Ναξίων απ' ἀμπέλων.

Αριστα ἤσαν καί τά σύκα τῆς Νάξου καί λατρεία του Βάκχου σικύτου εν τη νήσω ἀναφέρεται.

Ἐκ τῶν χρησίμων βοτάνων εν Νάξω ἔφυετο ὁ κύπειρος ἔχων δριμυτέραν τήν ὄσμήν της ἀλλαχοΰ φυομένης ὁμογενοῦς βοτάνης, ἤς τήν ρίζαν εβρασμένην μετεχειρίζοντο εἰς τήν κατασκευήν τοϋ ἄρτου.

Ονομασταί ἠσαν καί αἵ αἶγες τῆς Νάξου· ἐπιστεύετο δέ καί βεβαιοί τούτο καί ο Ἀριστοτέλης εν τή περί ζώων Ἱστορία, ὅτι τά κτήνη τῆς νήσου ταύτης είχον διπλήν χολήν.

Ἐκ τῶν εν τή Νάξω ὑπαρχόντων χρησίμων εἷς τάς τέχνας ορυκτών ο Πλίνιος (36,9.2) μνημονεύει ἄμμου τινός, ἤν μετεχειρίζοντο οί τεχνίται πρός πρίσιν τοῦ μαρμάρου. Ἕτερον ορυκτόν ἤσαν αἵ ακόναι, αἵ καλούμεναι καί Ναξία λίθος ἤ πέτρα· αλλά περί τούτων ὑπάρχει σπουδαία ἀμφισβήτησις· διότι κατά τόν Στέφανον Βυζάντιον, Σουίδαν καί Σχολιαστήν του Πινδάρου  Ναξία λίθος ελέγετο ἤ κρητική ακόνη, ἤτις κατά τόν Σουίδαν  καί τόν σχολιαστήν του Πινδάρου εξωρύσσετο ἐκ τῆς εν Κρήτη πόλεως Νάξου.

 Ο Πλίνιος δέ λέγει πού (36.10), ὅτι η Ναξία λίθος εξωρύσσετο εν Κύπρω· ο δέ Engel  διορθοί τό εν Κύπρω, εν   Κρήτη, ὁρμώμενος ἐκ τῶν πληροφοριῶν του Στεφάνου καί τῶν ἄλλων. Ο Πλίνιος ὅμως ἀλλαχοΰ (36,47.1) ἐπαινεί ἰδιαιτέρως μέν τάς κρητικᾶς ακόνας καί τάς λακωνικᾶς του Ταϋγέτου, ὧν ἐποιούντο χρῆσιν διά του ελαίου (λαδάκονα), ἰδιαιτέρως δέ τάς ακόνας της Νάξου, αἰτινες ηκόνων δι' ὕδατος (υδράκονα η νεράκονα). Ἐκ τούτων δέ καταφαίνεται, ὅτι διαμφισβητείται ο τόπος τῆς παραγωγῆς τῆς Ναξίας λίθου, τῶν μέν τήν Κρήτην καί τήν εν ταύτην  πόλιν Νάξον ὁμολογούντων, τῶν δέ τήν Κύπρον, ἐκ δέ του ὀνόματος Ναξία λίθος μᾶλλον φαίνεται, ὅτι πατρίς αὔτης εἶναι η Νάξος.

 Οπως λυθῆ δέ τό πρόβλημα τούτο ανάγκη πρώτιστα νά ἐξετασθῆ, αν υπήρχε πόλις Νάξος εν Κρήτη. ΙΙερί τούτου μόνην πηγήν ἐχομεν τόν Σουίδαν καί τόν Σχολιαστήν τοῦ Πινδάρου, ἄλλ' ἀμφοτέρων αἵ μαρτυρίαι εν παρόδω παρεισαγόμεναι οὐδέν δύνανται νά ἔχωσι κύρος, διότι πόλις Νάξος εν Κρήτη ὑπ' ουδενός τῶν αρχαίων γεωγράφων ἀναφέρεται, οὔδ' εξ ἐπιγραφῶν ἤ ἄλλων μνημείων ἐξάγεται τί περί τῆς ὑπάρξεώς της· ο Ηοeck δέ ο λεπτομερῶς περί τῆς αρχαίας γεωγραφίας καί ἱστορίας τῆς Κρήτης γράψας, ἀρνεῖται τήν ὕπαρξιν τοιαύτης πόλεως . Τούτου τεθέντος παραδεχόμενα, ὅτι ο Σουίδας, ο μή θεωρούμενος πηγή αὐθεντική γεωγραφικῶν πληροφοριῶν, καί οί λέγοντες ὅτι Ναξία λίθος εἶναι η κρητική ακόνη ἐπλανήθησαν ἐκ τοῦ συμβαίνοντος κατά τούς χρόνους αὐτῶν ἐμπορικού δόλου, δί’ οὐ αι κρητικαί ακόναι ἐπωλοῦντο ὡς ακόναι της Νάξου· Ἐχομεν δέ καί ἕτερα παραδείγματα εν αυταίς ταις Κυκλάσιν, εξ ὧν μανθάνομεν, ὅτι ἀντικείμενα ἐγχωρίου παραγωγής νήσου τινος εν τῷ εμπορίω εφέροντο ὡς παραχθέντα εξ ἑτέρας νήσου, ἤς τά αυτά προϊόντα εἰχον πλείονα αξίαν. Ἐκ τούτων συμπεραίνοντες ἀποφαινόμεθα ἔχοντες ἐπίκουρον καί τήν γνώμην του Πλινίου, ὅτι η Ναξία ακόνη καί η Κρητική ἤσαν δύο διάφορα εἴδη ακόνων καί ὅτι η κρητική ἐπωλείτο ὡς Ναξία· τούτο δέ διότι αἵ ακόναι της Νάξου ἤσαν ἀρχαιότεραι καί μᾶλλον γνωσταί, ἀναγόμεναι μέχρι τῶν χρόνων του Πινδάρου ἤ καί διότι ἤσαν ἄριστης ποιότητος· περί δέ τούτου δέν δυνάμεθα ν' ἀμφιβάλλωμεν, διότι ἔτι καί νύν αὔτη ἤ λίθος, εξ ἤς παράγεται ἤ σμύρις χρησιμεύει ὡς ἀρίστη υδρακόνη.

'Ἡ Νάξος εκαλείτο Στρογγύλη καί Δία καί ὑπό τό ὅνομα τούτο φέρεται παρ' Ομήρω (Ὄδ. λ, 325), Διονυσιᾶς,Καλλίπολις καί Μικρά Σικελία. Τό ὄνομα δέ Νάξος ἔλαβεν ἀπό Νάξου του ἡγεμόνος τῶν Καρῶν, οίτινες κατώκισαν αὐτήν.

Τήν νῆσον Νάξον λέγεται, ὅτι τό πρῶτον κατώκισαν θράκες τά περί του ἀποικισμοῦ δέ τούτου οι μυθογράφοι διηγοῦνται ὡς εξής. Ο Βούτης ο υἱός του Βορέου παραλαβῶν Θράκας ἤγαγεν εἰς Νάξον, ἐπειδή δέ η νῆσος εσπάνιζε γυναικών ἀπῆλθον εἰς θεσσαλίαν, ἔνθα οι περί τόν Βούτην εντυχόντες περί τό ὅρος Δρίος τάς τροφούς του Διονύσου συνέλαβον μίαν εξ αὐτῶν τήν Κορωνίδα, ἤν παρέδωκαν ὡς γυναίκα εἰς τόν αρχηγόν αὐτῶν· ἄλλ' η Κορωνίς βαρέως φέρουσα τήν ὕβριν ἐπεκαλέσατο βοήθόν τόν Διόνυσον, ο οποίος εμβάλων μανίαν τῷ Βούτη ἐπέφερε τόν θάνατον. Οι οπαδοί δέ τούτου αρπάσαντες ἄλλας γυναίκας, ἐν αἶς ἐκ τῶν ἐπιφανῶν τήν Ιφιμέδειαν τήν γυναίκα του Αλωέως καί τήν θυγατέρα Παγκράτιν, ἐπανέκαμψαν εἰς Νάξον, ἔνθα καταστήσαντες βασιλέα τόν Αγασσάμενον ἔδωκαν αυτώ τήν Ιφιμέδειαν· μετ' ου πολύ ὅμως ο Αλωεύς ἐξοργισθεῖς ἐπί τή γενομένη ύβρει ἔπεμψε κατ' αυτών τόν Ωτον καί Εφιάλτην, τούς υἱούς του, οἵτινες κατελθόντες εἰς Νάξον κατενίκησαν τούς Θράκας καί ἐγένοντο τή βία ἄρχοντες αυτών μετονομάσαντες τήν νῆσον Δίαν, καλουμένην τό πρίν Στρογγύλην. Μετά παρέλευσιν δέ 20 ἐτῶν εκπεσόντες της ἀρχῆς κατέλαβον τήν νῆσον Κάρες, ὧν ἀρχηγός ἦτο Νάξος ο Πολέμωνος, ο ὅποιος ἔδωκεν εἰς τήν νῆσον τό ἐαυτού ὄνομα. Μετά τόν Νάξον ἐβασίλευσε τῆς νήσου ο τούτου υἱός Λεύκιππος, εἴτα δέ ο ἐγγονός Σμέρδιος.

Επί τῶν ἱστορικῶν δέ χρόνων η Νάξος ἐθεωρεῖτο νῆσος Ἰωνική, ὡς κατοικισθείσα ὑπό τῶν Ἰώνων, οὖς ἤγαγεν εἰς αὔτην ὁ Τηλεκλός καί ὁ  Αρχέτιμος.

Οι εἰς τήν νῆσον Νάξον ἰδιάζοντες μύθοι συνδέονται πρός τά μυθολογούμενα περί γεννήσεως και ἀνατροφῆς του Διονύσου, οὗτινος η νῆσος ἐθεωρεῖτο πατρίς. Κατά τούς μύθους τούτους ὁ Ζεύς, κεραυνωθείσης τῆς Σεμέλης ἐγκύου οὔσης του Διονύσου, παρέλαβε τό ἔμβρυον καί ἔρραψεν εἰς τόν μηρόν αυτού συμπληρωθέντος δέ του χρόνου τίς κυοφορίας, ἐξήγαγεν εν Νάξω τό βρέφος καί παρέδωκεν εἷς τάς ἐγχώριους νύμφας Φιλίαν, Κορωνίδα καί Κλείδην,διό καί ο Διόνυσος ἀποδιδούς τάς χάριτας επί τή προσγενομένη εὐεργεσία παρά τῶν Ναξίων κατέστησε τήν νῆσον αὐτῶν εὐδαίμονα. Καί περί του Διός δ' αυτού λέγεται, ὅτι ἕν Νάξω ἀνετράφη και ἐνηλικιώθη, κομισθεῖς ἐκ Κρήτης, ἔνθα εγεννήθη, και ὅτι ἐκ τῆς Νάξου ὀρμηθεῖς κατέλαβε τήν βασιλείαν τῶν θεῶν· ευρέθη δέ καί ἐπιγραφή εν Νάξω,ὅρος Διός Μηλωσίου κα’ι ὅρος Διός Ὀλυμπίου.

Κατ' ἄλλον τινά μύθον ὁ Διόνυσος ἦλθεν ἐκ τῆς Ἰκαρίας εἰς Νάξον επί Τυρρηνικῆς ληστρικῆς τριήρεως.. Ἕτεροι δέ μύθοι εἶναι οι περί τῆς σχέσεως τῆς Ἀριάδνης καί του Διονύσου· ο θησεύς ἐκ Κρήτης ἀπελθῶν μετά τῆς Ἀριάδνης προσωρμίσθη εἷς Νάξον βασιλεύοντος Σμέρδιος, ιδῶν δ' ἕν ύπνω τόν Διόνυσον ἀπειλούντα αυτώ ἐάν δέν ἤθελεν ἀπολίπει τήν Ἀριάδνην, φοβηθεῖς κατέλιπεν αυτήν, τήν οποίαν παραλαβῶν ὁ Διόνυσος νυκτός ἐπήγαγεν εἷς τό ὅρος Δρίος.

Εν Νάξω πλήν του Διονύσου ελατρεύετο καί ο Ἀπόλλων Τράγιος ἤ Τραγαίος, υπήρχε δέ καί ναός Δηλίου Ἀπόλλωνος ἔξω της πόλεως, πρός δέ καί τέμενος του Ωτου καί Εφιάλτου.

Ἀνατολικῶς τῆς Νάξου κεῖνται δύο νησίδια η ἀρχαῖα Νικασία νύν Μάκαρες καί η Δονοῦσα.

                                                      Ψηφιακή  Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κρήτης