Κοινωνικός Βίος στο Παλιό Αγερσανί (Θρησκεία)

 

                                                                   

                                                           Φωτ.Ι.Μελισσουργός

 

Συνέχεια από την εργασία της Φιλίππας Καραμπάτση το 1968 με θέμα «Λαογραφική Συλλογή εκ του χωρίου Άγιος Αρσένιος Επαρχία Νάξου που  έχει αναρτηθεί στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΠΕΡΓΑΜΟΣ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

1.ΚΑΤΑΡΕΣ

Όταν τσακώνονται για τα καλά (=πολύ) οι χωριανοί ,ξυλοκτυπιούνται, βρίζονται και καταριούνται.Βρίσκουνε τα ελαττώματα ντων,τα κουσούρια ντων και ο ένας τα κτυπά(=φωνάζει) τ΄αλλουνού.Μες τις βρισιές και τις κατάρες δίνουνε και μούντζες (=φασκέλωμα).

Κατάρες είναι : ¨να μες το μάτι σου στραβή¨,¨κακό χρόνο νάχης στο κορμί σου¨,¨να μην είσαι και του χρόνου¨,¨την Λαμπρή να μην την δεις¨,¨να μην ξημερωθείς¨. (1)

Όταν ορκίζονται,ορκίζονται τις πιο πολλές φορές στο στεφάνι ντων και στα παιδιά ντων και οι λεύτεροι στους γονιούς ντων,αλλά ορκίζονται και στον Θεό,την Παναγία και τους Αγίους.

Υπαγόρευσεν : η Κυριακή Κάβουρα.

2.ΘΡΗΣΚΕΙΑ.

Στις δύσκολες ώρες μας στρέχουμε στο Θεό και πιο πολύ στην Παναγιά.

Παρακαλούμε και τον Θεό τον Αφέντη και Κύρη μας να μας έχει καλά και να μας δίνει το καθημερνό μας,αλλά πιο πολύ παρακαλούμε την Παναγιά λες και αυτή είναι πιο κοντά μας και μας λυπάται και μας ακούει πιο πολύ. Στην Παναγιά έχουμε δώσει πολλά ονόματα,Αρφανή,Παρθένα,Ελεούσα, Αργοκοιλιώτισσα.Και τους Αγίους παρακαλούμε και τους ζητούμε την βοήθειά ντων, να μας γιάνουν όταν είμαστε αρρωστημένοι και να μας βοηθήσουνε όταν μας βρη ανάγκη και κακοτυχιά.

Προσευχόμαστε στον Αι Νικόλα για να γαληνέψουν οι θάλασσες,στην Αγία Βαρβάρα για να μας φυλάξει από την ευλογιά,την ξορκισμένη αυτή αρρώστια,στον Αι Γιάννη για να μας προστατέψει από την θέρμην(=ελονοσία),στον Αι Λευτέρη και Συμεώνα οι γκαστρωμένες,στον Αι Μόδεστο για τα χωράφια μας (2),στους γιατρούς Αγίους και στον Αι Σπυρίδωνα ,Χαράλαμπο και Αγίους Αναργύρους για την γειά μας και την Αγία Βαρβάρα την τιμούμε γιατί μας γλύτωσε πριν λίγα χρόνια από μεγάλη συμφορά,την ξορκισμένη αρρώστεια της ευλογιάς.Προτού την κατοχή ο κόσμος πέθαινε ο ένας πίσω από τον άλλονε από αυτήν την αρρώστεια.

Στις κηδείες των πεθαμένων από αυτήν την αρρώστεια πήγαιναν μόνο οι πολύ συγγενείς και ο παπάς και εκείνοι μουρωμένοι.΄Εκαναν γρήγορα την κηδεία και έθαβαν τον νεκρόν γρήγορα-γρήγορα για να μην κολλήσουν.

Όταν ήτανε κανένας αρρωστημένος από ευλογιά,τόνε κλείνανε μόνο σε ένα δωμάτιο για να μην κολλήσουν και άλλοι και πήγαινε πότε –πότε  ένας δικός του για να τον γυρέψει(=περιποιηθεί).΄Οποιος περνούσε απόξω από αυτό το δωμάτιο  έκλεινε την μύτη ντου και το στόμα ντου για να μην πάρη την ανάσα ντου(=αναπνοή) και κολλήσει την βλογιά.

Τη μέρα της Αγίας Βαρβάρας,μεγάλη η χάρη της,όλο το χωριό κάναμε λιτανεία και παρακλήσεις για να λυτρωθούμε από το κακό.Και ταχτήκαμε να νηστεύγουμε τη μέρα της μνήμης της και το λάδι.Και η Αγία Βαρβάρα μας έσωσε.Το κακό πέρασε και από τότε δεν ξαναφάνηκε. (3)

Όταν μας βρη ή ανάγκη ταζόμαστε στους Αγίους για να μας βοηθήσουν.Τους τάζουμε να τους πάμε μεγάλα κεριά,να ντυθούμε στα μαύρα  και να κάνουμε λειτουργιές  ,καντήλια, μανουάλια,εικονίσματα,τάματα,να νηστεύγουμε ,να πάμε λάδι,λιβάνι, καρβουνάκια και άλλα ταξίματα.

΄Οταν κάνει ανοβρία και κινδυνεύγουμε να χάσουμε όλες τις παραγωγές μας,κάνουμε όλο το χωριό μαζί με τον παπά γύρες(=λιτανείες) (4) και παρακαλούμε τον Θεόν και τους ΄Αγιους να στείλουνε λίγη βροχή.Στις γύρες κρατούμε δυο δυο χωριανοί όλες τις εικόνες της εκκλησιάς και τις γυρίζουμε γύρω από το χωριό και τα χωράφια μας. Μπροστά πάνε οι εικόνες,μετά ο παπάς,πίσω οι ψάλτες και πιο πίσω οι άλλοι χωρικοί.Και στα πανηγύρια κάνουμε γύρες αλλά μόνο γύρω από την εκκλησιά που γιορτάζει.Στα πανηγύρια μοιράζουνε αρτοκλασίες και προσφορές που έχουμε τάξει.Αμα τις ευλογήσει ο παπάς  και τελειώσει η λειτουργιά τις μοιράζουμε στους χωριανούς.Την μέρα των Φώτων  αγιάζουμε τα νερά στα πηγάδια,στις στέρνες και αγιάζουμε και τα χωράφια μας και τα ζά μας.

Διάβολος.Τον Σατανά τόνε λέμε όξω από δω και πειρασμό.Οι παλιοί άνθρωποι μας λέγανε  ότι ο όξω από δω φαινότανε στους ανθρώπους άλλες φορές σαν γάτος,άλλες φορές σαν χοίρος και άλλες φορές σαν γάδαρος.Μια φορά φάνηκε σε ένα χωρικό σαν ένας μαύρος γάδαρος.Ο χωριανός έπιασε να τον καβαλικέψει και ο γάδαρος τον έρριξε με δύναμη κάτω και έγινε άφαντος.Ο χωρικός κατάλαβε πως ήτανε ο Σατανάς και σταυροκοπήθηκε(=έκανε τον σταυρό ντου).

 ΄Αλλα δαιμονικά και αερικά ήτανε  γυναίκες άγριες με μακριά μαλλιά και ποδάρια και χέρια μαλλιαρά σαν του σκύλου.Αυτές φανερωνόντουσαν  τα μεσημέρια του καλοκαιριού στα αλώνια και καταστρέφανε τους χωρικούς.Όπου βρισκόντουσαν οι καλές κιουράδες στήνανε χορό ,τραγουδούσανε και παίζανε βιολιά .Πολλοί από τους παλιούς χωρικούς που τις είχανε ακούσει πηγαίνανε εκεί στα αλώνια και τις βλέπανε.Τότε αυτές πηγαίνανε κοντά στους χωρικούς και τους αγγίζανε με τα μαλλιαρά ντων χέρια.Στο μέρος που τους αγγίζανε ,οι χωρικού πονούσανε και μετά από λίγο καιρό αρρωσταίνανε και πεθαίνανε.Ενα χωρικό τον είχανε αγγίξει οι καλές κιουράδες στο κεφάλι και μαδήσανε τα μαλλιά ντου και μετά από λίγες μέρες ο χωρικός πέθανε.Οι καλές κιουράδες παίρνουνε και τα παιδιά και τα ρίχνουνε στον ποταμό και τα σκοτώνουνε ή τα αγγίζουνε όταν τα βρίσκανε μόνα ντων μέσα στα χωράφια και τα αρρωσταίνανε.Οι μοιράδες φανερωνόντουσαν στο παιδί  μόλις γεννιότανε και το μοιράνανε και γράφανε την μοίρα ντου και το μελλοντικό ντου. (5) 

Χάρος.Τον Χάρο τον φανταζόντουσαν σαν ένα γίγαντα μαύρο με μια μαχαίρα και άλλες φορές σαν αερικό που έρχεται να πάρει την ψυχή του ανθρώπου.Οποιος είναι καλός άνθρωπος σ΄αυτόν ο Χάρος φανερώνεται ωραίος.

Υπαγόρευσεν

Ο Εμμανουήλ Κάβουρας

 

Παραπομπές

1.Εκτός από τις παραπάνω κατάρες, θυμάμαι να απευθύνει ο ένας στον άλλο και μερικές άλλες όπως;

Να βγάλεις φάουσα.

Να σου 'ρθει νταμουλάς (νταμπλάς).

Να σου ’ρθει κόλπος.

Να σε πάρουν οι καλές κιουράδες (νεράιδες).

Να σε ξεράση η γης.

Να σε πιάσει  γαύλιση .

Να σε πάνε οι τέσσερις.

Που να σούρθει κάουζα (αγιάτρευτη αρρώστια).

2. O Αγιος Μόδεστος στο Αγερσανί εορτάζονταν  στις 18 Δεκεμβρίου ενώ η επίσημη εορτή του είναι η  16^η Δεκεμβρίου.Θεωρείται προστάτης των ζώων και των κτηνοτρόφων και όχι των χωραφιών όπως ίσως εσφαλμένα αναφέρει εδώ ο Μανόλης ο Κάβουρας.

3. Ο  Ορεινός Αξώτης  στην ανάρτησή του με θέμα «Επιδημία ευλογιάς στο Αγερσανί Νάξου το 1923 και η Αγία Βαρβάρα» αναφέρει.

"Τον Δεκέμβρη του 1923 , ήρθε στο Αγερσανί ένας στρατιώτης με άδεια από την Αθήνα . Αυτός είχε προσβληθεί από ευλογιά και μετά λίγες μέρες η αρρώστια εκδηλώθηκε . Καλέσανε γιατρό κι αυτός διέταξε την απομόνωση του στο σπίτι του . Φαγητό του έδιναν από το παραθυράκι . Όμως σε 3 μέρες ο άρρωστος πέθανε αλλά στο μεταξύ η αρρώστια άρχισε να μεταδίδεται στο χωριό .

Καθημερινά πέθαιναν δύο με τρία άτομα και σε διάστημα δεκαπέντε μερώ ο χάρος θέρισε σαράντα περίπου άτομα . Το φέρετρο του κάθε νεκρού το σφράγιζαν αμέσως με ασβέστη και στην κηδεία πηγαίνανε μόνο οι συγγενείς του . Οι υπόλοιποι κάτοικοι του χωριού φοβόντουσαν να πάνε για να μη κολλήσουν . Το σπίτι του αρρώστου το απολύμαιναν με διάφορα φάρμακα , έκαιγαν μέσα θειάφι και το έκλειναν . Τόσος ήταν ο πανικός ώστε πολλοί χωριανοί εγκατέλειπαν το χωριό και έφευγαν στην εξοχή για μεγαλύτερη ασφάλεια . Είχαν τρομάξει βλέποντας τους βλογιοκομμένους και ακούγοντας τα βογγητά τους .

 Η αρρώστια θα αφάνιζε το χωριό , αν οι κάτοικοι δεν κατέφευγαν στην Αγία Βαρβάρα . Την ημέρα της μνήμης της , όλοι οι κάτοικοι , αφού προηγούμενα νήστεψαν έκαναν παράκληση στην Αγία να τους σώσει . Η Αγία Βαρβάρα –μεγάλη η χάρη τζη – άκουσε την προσευχή τους και έσωσε το χωριό

 Αφήγηση Φωτ. Μαργαρίτη , Τασία Τουμπακάρη , Μαρία Αρτσάνου στον Νίκο Κεφαλληνιάδη και δημοσιευμένο στο Φιλολογικό ΝΑΞΙΑΚΟ ΜΕΛΛΟΝ .

 ΄Ομοια αναφορά γίνεται στη σελ.266 του βιβλίου Αγερσανί Νάξου,Το παραγωγικό  και τουριστικό Λειβαδοχώρι που εκδόθηκε το 1987 .

4.Λόγω έλλειψης σχετικής φωτογραφίας με θέμα την Λιτανεία με σκοπό την βροχή μετά από ξηρασία,στο κείμενο έχει προσαρτηθεί  μια παλιά φωτογραφία από την γύρα του Αγίου Σπυρίδωνα την 12^η Δεκεμβρίου.

                                       Δυστυχώς δεν έχω κρατήσει τα στοιχεία αυτού που την ανέβασε

 Η φωτογραφία αυτή κάλλιστα θα μπορούσε να ήταν και από Λιτανεία.Το αναφέρω αυτό γιατί αν και παιδί θυμάμαι να συμμετέχω σε μια τέτοια Λιτανεία.Οι Λιτανείες βέβαια αυτές ήταν πολύ σπάνιες.

Συγκεντρωθήκαμε όπως στην φωτογραφία, στο ίδιο σημείο  στην έξοδο του χωριού,όλοι σχεδόν οι συγχωριανοί και βαδίσαμε με ψαλμωδίες,προσευχές και παρακλήσεις.Περάσαμε από τον ΄Αγιο Γιάννη,το Τυροκομειό και φθάσαμε στην Αλυκή μέσα από τον δρόμο του Λιβαδιού.Στρίψαμε αριστερά προς την Αγία Άννα και ανεβήκαμε   τον δρόμο προς τα Τρανά Πρεβόλια ,μετά προς τον Αγιο Παντελεήμονα,Κατζιλιέρηδες και Αρακοπούλα.Κυκλώσαμε, χωρίς να θυμάμαι άλλες λεπτομέρειες,σχεδόν όλη την καλλιεργήσιμη έκταση του χωριού και καταλήξαμε στον Άγιο Σπυρίδωνα αργά το μεσημέρι.

5.΄Οσοι από τους νέους σε ηλικία,ή όσοι δεν έζησαν εκείνα τα χρόνια στο χωριό,  διαβάσουν ότι υπήρξαν αυτές οι αντιλήψεις ή δεισιδαιμονίες  ίσως να γελάσουν.Θέλω να διαβεβαιώσω όμως ,λόγω βιώματος ,ότι πολλοί άνθρωποι όχι μόνο πίστευαν αυτά που αναφέρονται πιο πάνω αλλά διηγούνταν και άλλα περισσότερα.Επειδή δε τα πίστευαν τα διηγούνταν με πολύ δραματικό,παραστατικό και πειστικό τρόπο. Αποτελούσαν δε σχεδόν καθημερινό βραδινό θέμα με αποτέλεσμα εμείς τα παιδιά είτε να φοβόμαστε να κυκλοφορήσουμε την νύχτα είτε να αποτελούν τακτικούς εφιάλτες στον ύπνο μας.